گزارش سالانه آژانس فضایی اروپا (ESA) نشان میدهد که در حال حاضر بیش از ۶۶۰۰ تن زباله فضایی در مدار پایین زمین (LEO)، در ارتفاعی بین ۱۶۰ تا ۲۰۰۰ کیلومتر از سطح سیاره، در حال گردش هستند.
به گزارش تکناک، این رقم نسبت به برآورد ۶۰۰۰ تنی ناسا در سال ۲۰۲۳، افزایش یافته است. یوسف آشباخر، مدیرکل ESA، در گفتگو با DW هشدار داد که این مشکل با وجود پنهان بودن، تهدیدی جدی محسوب میشود؛ چرا که “ما در زندگی روزمره برای ناوبری، ارتباطات، خدمات، دیدهبانی زمین و حتی امنیت، وابسته به ماهوارهها هستیم.”
زبالههایی کوچک با تهدیدی بزرگ
زباله فضایی شامل مجموعهای از قطعات مختلف است؛ از قطعات ناشی از انفجار یا برخورد ماهوارهها گرفته تا پوشش ابزارهای نوری و وسایلی که فضانوردان در حین ماموریت رها کردهاند. بخشهایی از موشکها، موتورهای پرتابگر و بدنههای جداشده نیز در این لیست جای دارند.
حتی قطعاتی به کوچکی یک میلیمتر نیز میتوانند به شدت به ماهوارهها آسیب بزنند. تیاگو سوارس، مهندس ارشد بخش پاکسازی فضایی ESA، هشدار داده که “یک قطعه یکسانتیمتری انرژی معادل یک نارنجک دستی دارد.”
تخمین زده میشود که اکنون دستکم ۱.۲ میلیون شیء بزرگتر از یک سانتیمتر در مدار در حال حرکت هستند. این اشیاء با برخورد به دیگر اجسام، میتوانند زنجیرهای از قطعات جدید تولید کنند؛ پدیدهای که به آن اثر کسلر گفته میشود.
تراکم نگرانکننده در مدار
ابزار مدلسازی زباله فضایی ESA موسوم به MASTER نشان میدهد که در ارتفاع حدود ۵۵۰ کیلومتری، تعداد زبالهها با تعداد ماهوارههای فعال برابری میکند. از ابتدای عصر فضا، تعداد، جرم و سطح اشیای فضایی به طور پیوسته افزایش یافته است. در سال ۲۰۲۴، چندین حادثه جدی و چند رویداد کوچکتر منجر به تولید بیش از ۳۰۰۰ شیء جدید در مدار شدهاند.
در حال حاضر، هیچ قانون بینالمللی الزامآوری برای پاکسازی زبالهها از مدار پایین زمین وجود ندارد. با این حال، نهادهای فضایی و صنعتی مانند ESA دستورالعملهایی برای کاهش تولید زباله ارائه دادهاند. این توصیهها شامل موارد زیر میشود:
- جلوگیری از رهاسازی اجسام اضافی هنگام عملکرد مأموریت
- استفاده از مواد کمخطر در برابر انفجار و شکست
- طراحی مکانیزمهای مطمئن برای باز شدن بدون تولید زباله
- ساختارهایی با ریسک پایین برای فروپاشی ناشی از انرژی درونی
- تعبیه سازوکارهایی برای دفع فضاپیما در پایان عمر
- خنثیسازی منابع انرژی مانند باتریها یا سوخت در پایان مأموریت
- طراحی برای سوختن کامل در ورود مجدد به جو زمین
اولین مأموریتهای پاکسازی فضایی
ESA قصد دارد با مأموریت ClearSpace-1 در سال ۲۰۲۸، ماهوارهای به اندازه یک چمدان با نام PROBA-1 را از مدار خارج کند. این فضاپیما که توسط شرکت سوئیسی ClearSpace ساخته شده، با استفاده از چهار “چنگک” زبالهها را جمعآوری میکند. همچنین شرکت ژاپنی Astroscale نیز خدمات پاکسازی فضایی ارائه میدهد و با آژانس فضایی بریتانیا برای حذف ماهوارههای غیرفعال همکاری میکند.
اگر این طرحها موفقیتآمیز باشند، جزو اولین مأموریتهای واقعی پاکسازی زباله فضایی خواهند بود. البته پاکسازی تنها بخشی از زبالههای انبوه مدار پایین، کاری دشوار و زمانبر خواهد بود.
با ارزانتر شدن پرتابها و افزایش دسترسی به فضا، امید میرود اقدامات بیشتری برای پاکسازی مدار انجام شود؛ همزمان با برنامههایی برای استفاده از ماهوارهها در زمینههایی چون اینترنت جهانی و انتقال انرژی خورشیدی به زمین.
