کشف بخش هایی از مغز که در برابر پیری مقاوم‌ هستند

تحقیقات جدید نشان می‌دهند که بخش‌های مختلف مغز با سرعت‌های متفاوتی پیر می‌شوند و برخی از آنها در برابر این فرایند مقاوم هستند.

به گزارش تک‌ناک، اسکن‌های دقیق مغزی نشان داده‌اند که با افزایش سن، بعضی بخش‌های مغز نازک‌تر می‌شوند، اما نواحی مربوط به حس لامسه نه‌تنها پایدار می‌مانند بلکه ممکن است ضخیم‌تر هم شوند. این یعنی مغز انسان توانایی جبران دارد و با تحریک و استفاده مداوم می‌تواند مهارت‌های خود را تا دوران سالمندی حفظ کند.

چرا ضخامت قشر مغز با افزایش سن کاهش می‌یابد؟

مغز انسان تنها چند میلی‌متر ضخامت دارد و سطحی پر از چین‌خوردگی ایجاد می‌کند. این لایه با گذر زمان، به‌طور طبیعی نازک‌تر می‌شود، که یکی از شاخص‌های اصلی پیری مغز به‌ حساب می‌آید.

پروفسور استر کوهن، یکی از پژوهشگران این مطالعه جدید گفت: «باور اصلی ما همواره این بوده است که با بالا رفتن سن، مغز کوچک‌تر می‌شود، چرا که نورون‌ها از بین می‌روند و این یعنی عملکرد مغز هم ضعیف‌تر می‌شود. اما هنوز دقیق نمی‌دانیم که مغز چطور پیر می‌شود. برای همین از اسکن‌های پیشرفته استفاده کردیم تا این روند را بهتر بررسی کنیم.»

تمرکز روی قشر حسی–پیکری مغز

تمرکز این پژوهش روی قشر حسی–پیکری اولیه بود؛ نواری باریک در دو طرف بالای سر که مسئول پردازش حس لامسه است. این ناحیه نقش کلیدی در درک بدن و تعامل با محیط دارد.

کوهن بیان کرد: «زمانی که چیزی را با دست لمس می‌کنیم، مثل برداشتن کلید یا چرخاندن دستگیره در،‌ مغز باید حس لمس را دریافت و پردازش کند. این حس‌ها در بخشی قشر حسی–پیکری بررسی می‌شوند.»

نقشه‌برداری لایه‌به‌لایه مغز با MRI فوق‌پیشرفته

پژوهشگران با کمک تصویربرداری MRI فوق‌پیشرفته توانستند قشر حسی–پیکری مغز را با دقتی بی‌سابقه بررسی کنند. حدود ۶۰ فرد ۲۱ تا ۸۰ ساله در این مطالعه شرکت کردند.

نتیجه نشان داد که هر لایه قشر مغز با سرعت متفاوتی پیر می‌شود:

• لایه‌های میانی و بالایی پایدار ماندند یا حتی ضخیم‌تر شدند.
• لایه‌های عمقی نازک‌تر شدند، اما مکانیسم‌های جبرانی در آنها فعال بودند.

این یافته‌ها شواهدی از نوروپلاستیسیتی (انعطاف‌پذیری عصبی)، حتی در سنین بالا ارائه می‌دهد.

لایه‌های مقاوم و مزیت تکاملی در پیری مغز

لایه میانی در مغز، بخش مربوط به قشر حسی–پیکری مثل یک دروازه عمل می‌کند و محرک‌های لمسی را دریافت می‌نماید؛ لایه‌های بالایی هم اطلاعات را دقیق‌تر و پیچیده‌تر پردازش می‌کنند. پژوهشگران متوجه شده‌اند از آنجایی که این لایه‌ها در طول زندگی همیشه فعال‌ هستند، کمتر دچار پیری می‌شوند.

از دیدگاه تکاملی، این ساختار چندلایه به مغز کمک کرده تا بهتر با محیط ارتباط برقرار کند و این یک مزیت مهم برای بقا بوده است.

زمانی که لایه‌های مغز شروع به تحلیل می‌کنند

در این پژوهش مشخص شد که فقط لایه‌های عمیق‌تر مغز با بالا رفتن سن نازک‌تر می‌شوند. این بخش‌ها کمک می‌کنند مغز شدت محرک‌ها را تنظیم کند، مثل زمانی که بعد از مدتی دیگر وجود انگشتر روی انگشت‌ خود را حس نمی‌کنیم، مگر اینکه دوباره به آن توجه کنیم.

طبق نتایج، لایه‌های در معرض محرک‌های دائمی محیطی فعال‌تر و مقاوم‌تر باقی می‌مانند. این موضوع نشان می‌دهد که مغز همان چیزی را حفظ می‌کند که بیشتر استفاده می‌شود.

به عنوان مثال، فردی ۵۲ ساله که از بدو تولد تنها یک دست داشت، در ناحیه مربوط به حس عضو غایب، لایه میانی نازک‌تری داشت.

مکانیزم‌های جبرانی علیه پیری مغز

پژوهشگران دریافتند که با افزایش سن، لایه‌های عمیق مغز نازک‌تر می‌شوند، اما مقدار ماده‌ای به نام میلین در آنها بیشتر می‌شود. میلین به نورون‌ها کمک می‌کند تا سیگنال‌های عصبی را سریع‌تر منتقل کنند. این تغییر نوعی جبران است که می‌تواند جلوی کاهش عملکرد مغز را بگیرد، البته ممکن است در سنین خیلی بالا این توانایی کاهش پیدا کند.

نگاهی امیدوارکننده به پیری مغز

این مطالعه نشان می‌دهد که تحریک و استفاده مداوم از مغز می‌تواند روند پیری را تعدیل کند. پروفسور کوهن اعلام کرد: «این یافته‌ها نشان‌ می‌دهند که می‌توانیم با فعالیت‌های درست، مغز خود را برای سال‌های طولانی‌تر سالم نگه داریم.»