بازار جهانی حافظه و ذخیره‌سازی این روزها در وضعیتی کم‌سابقه قرار گرفته است؛ وضعیتی که بسیاری از تحلیلگران آن را آغاز «یک دهه گرانی» می‌دانند.
به گزارش تکناک، تقریباً تمام سازندگان حافظه و نهادهای تحقیقاتی اکنون هشدار می‌دهند که تقاضای فزاینده مراکز داده هوش مصنوعی به‌زودی عرضه جهانی NAND و DRAM را تحت‌الشعاع قرار خواهد داد. نتیجه، افزایش شدید قیمت‌ها برای حافظه و ذخیره‌سازهایی است که هم مصرف‌کنندگان و هم شرکت‌ها به آن وابسته‌اند.
تنها سه سال پیش، بازار حافظه در رکودی عمیق بود. در سال ۲۰۲۲ و نیمه اول ۲۰۲۳، مازاد تولید باعث شد قیمت NAND و DRAM به زیر هزینه تولید سقوط کند. انبارها پر شد و سازندگان برای کاهش ضرر، تولید را محدود کردند. اما این کاهش عرضه در کنار آغاز موج سرمایه‌گذاری عظیم در هوش مصنوعی، ورق را برگرداند.
از اواخر ۲۰۲۳ تا ۲۰۲۴، قیمت حافظه و ذخیره‌سازی جهش بی‌سابقه‌ای را تجربه کرد. SSDهایی مانند Western Digital SN850X 2TB یا Samsung 990 Pro 2TB که در تعطیلات ۲۰۲۳ کمتر از ۱۲۰ دلار فروخته می‌شدند، در سال ۲۰۲۴ به بیش از ۱۷۵ دلار رسیدند. DDR4 نیز که زمانی در حراجی‌ها عرضه می‌شد، حالا تا ۴۳ درصد گران‌تر شده است.
محرک اصلی این بحران، هوش مصنوعی و مراکز داده ابرمقیاس هستند. آموزش مدل‌های زبانی بزرگ یا اجرای شبکه‌های عصبی عظیم، صدها گیگابایت DRAM و چندین ترابایت حافظه فلش برای هر گره GPU نیاز دارد. مقیاس تقاضا حیرت‌آور است؛ به‌عنوان نمونه، پروژه “Stargate” شرکت OpenAI قراردادی برای تأمین نزدیک به ۹۰۰ هزار ویفر DRAM در ماه با سامسونگ و SK hynix امضا کرده است؛ رقمی که تقریباً معادل ۴۰ درصد تولید جهانی DRAM است. حتی اگر این قرارداد به‌طور کامل اجرا نشود، نشان می‌دهد که چگونه شرکت‌های AI در حال قفل کردن عرضه آینده هستند.
این موج تقاضا تنها به DRAM محدود نمی‌شود. NAND فلش نیز تحت فشار است. محصولات نسل جدید مانند V9 NAND سامسونگ قبل از عرضه رسمی، تماماً پیش‌فروش شده‌اند. Micron هم تولید حافظه‌های HBM خود را تا سال ۲۰۲۶ فروخته است.
حتی بازار هارددیسک‌های ظرفیت‌بالا (Nearline HDD) که معمولاً پشتیبان سیستم‌های ذخیره‌سازی ابری بودند، با کمبود جدی روبه‌رو شده است. این وضعیت باعث شده بسیاری از مراکز داده به جای HDD از آرایه‌های فلش QLC استفاده کنند و همین امر فشار بیشتری بر NAND وارد کرده است.
گرانی حافظه به سرعت به بازار مصرف‌کننده سرایت کرده است. بنیاد Raspberry Pi اعلام کرده که به دلیل افزایش ۱۲۰ درصدی هزینه حافظه، قیمت مدل‌های ۴ و ۸ گیگابایتی Compute Module را بالا برده است. این تنها نمونه‌ای کوچک است؛ کاربران خانگی حالا دیگر نمی‌توانند مانند ۲۰۲۳ به‌راحتی SSD یا رم ارزان تهیه کنند.
به نقل از تامزهاردور، یکی از دلایل طولانی‌شدن این بحران، تغییر جهت سرمایه‌گذاری شرکت‌های سازنده است. سامسونگ، SK hynix و Micron سرمایه هنگفتی را به تولید HBM و فناوری‌های گران‌تر اختصاص داده‌اند؛ چرا که سودآوری بالاتری نسبت به DRAM یا NAND مصرفی دارد. به همین دلیل، ظرفیت خطوط تولید برای محصولات قدیمی‌تر کاهش یافته است. مدیرعامل Phison اخیراً گفته است: «کمبود NAND دست‌کم یک دهه ادامه خواهد داشت. شرکت‌ها دریافته‌اند هر بار که بیش‌ازحد سرمایه‌گذاری می‌کنند، بازار سقوط می‌کند. بنابراین این بار جانب احتیاط را گرفته‌اند.»
شاید راه‌حل ساده به نظر برسد: ساخت کارخانه‌های جدید. اما واقعیت پیچیده‌تر است. ایجاد یک کارخانه حافظه جدید به سرمایه‌ای ده‌ها میلیارد دلاری و چندین سال زمان نیاز دارد.
حتی توسعه خطوط موجود نیز با مشکلاتی مثل تأمین تجهیزات پیشرفته از ASML یا Applied Materials و کمبود نیروی متخصص مواجه است. در کنار این موانع، تنش‌های ژئوپولیتیک و محدودیت‌های صادراتی نیز دست‌وپای صنعت را بسته‌اند. به‌عنوان مثال، چین عرضه برخی عناصر نادر مورد نیاز برای تولید هارددیسک را محدود کرده است.
کارشناسان معتقدند تا سال ۲۰۲۶ قیمت‌ها همچنان بالا باقی خواهد ماند. شرکت‌های بزرگ ابری و فعالان حوزه هوش مصنوعی با قراردادهای چندساله، بخش اعظم عرضه را رزرو کرده‌اند. در نتیجه، مصرف‌کنندگان عادی و کسب‌وکارهای کوچک باید با ظرفیت‌های کمتر و قیمت‌های بالاتر کنار بیایند. برخلاف گذشته، جایی برای تخفیف‌های فصلی یا حراج‌های گسترده باقی نمانده است.
با وجود ساخت کارخانه‌های جدید و حمایت‌های دولتی، بعید است بازار به‌زودی متعادل شود. شاید در بلندمدت و در صورت فروکش‌کردن تب سرمایه‌گذاری در AI، تعادلی دوباره برقرار شود، اما تا آن زمان باید پذیرفت که عصر SSDها و رم‌های ارزان به پایان رسیده است.
