بر خلاف حافظه گوشی یا فضای ذخیره‌سازی کامپیوتر، مغز انسان ظرفیت ثابتی برای نگهداری اطلاعات ندارد.
به گزارش تکناک، پژوهشگران علوم اعصاب می‌گویند که مغز ما نه‌تنها محدود نمی‌شود، بلکه با بازسازی، هم‌پوشانی و انطباق مداوم خاطرات، به طور نامحدود می‌تواند یاد بگیرد و به خاطر بسپارد. حتی اگر قبل از یک امتحان سخت یا بعد از یک شب بی‌خوابی احساس کنید مغز شما از اطلاعات پر شده است.
الیزابت کنسینجر، استاد روان‌شناسی و علوم اعصاب در کالج بوستون بیان کرد: «هیچ محدودیت واقعی و معناداری برای میزان اطلاعاتی که مغز می‌تواند ذخیره کند، وجود ندارد. خاطرات در واقع داده‌هایی هستند که مغز برای درک حال، پیش‌بینی آینده و یادگیری بعدی از آنها استفاده می‌کند.»
خاطرات مثل یک پازل هستند، که تکه‌های آن در نقاط مختلف مغز پخش شده‌اند. هر خاطره از الگوهای خاصی از فعالیت گروهی نورون‌ها (سلول‌های عصبی) در چندین منطقه مغز تشکیل می‌شود، نه اینکه فقط در یک نورون یا قسمت مشخص ذخیره شود. به این سیستم «ذخیره‌سازی پراکنده» می‌گویند، که مثل شبکه‌ای از ارتباطات، خاطرات را حفظ می‌کند.
خاطرات مثل یک پازل از تجربه‌های مختلف ساخته می‌شوند. به عنوان مثال، خاطره جشن تولد دوازده‌سالگی شما در یک جای خاص مغز ذخیره نمی‌شود، بلکه رنگ بادکنک‌ها در بخش بینایی، مزه کیک در بخش چشایی، صدای دوستان در بخش شنوایی و حس شادی در مرکز احساسات ثبت می‌شوند. زمانی که این بخش‌ها با هم فعال می‌شوند، خاطره کامل زنده می‌شود.
این روش ذخیره خاطرات مثل یک بازی لگو است و در واقع هر قطعه (نورون) می‌تواند در ساخت موارد مختلف شرکت کند. به همین دلیل، مغز می‌تواند میلیون‌ها خاطره را بدون پر شدن حافظه ذخیره کند. همچنین از آنجایی که خاطرات مشترک (مثل چند جشن تولد مختلف) بخش‌های مشابهی دارند، مغز می‌تواند بین آنها ارتباط برقرار کند، موضوعات جدید یاد بگیرد و حتی آینده را پیش‌بینی کند.
علاوه بر این، اگر برخی از نورون‌ها آسیب ببینند، احتمال بازیابی خاطره همچنان وجود دارد، چرا که آن اطلاعات فقط در یک نورون خاص ذخیره نشده‌اند.
پروفسور پل ربر، متخصص علوم اعصاب در دانشگاه نورث‌وسترن توضیح داد که رمز و راز ظرفیت عظیم حافظه انسان در ساختار شبکه‌ای آن نهفته است. برخلاف کامپیوترها که هر فایل را در یک جای مشخص ذخیره می‌کنند، خاطرات در مغز به صورت ترکیبی از نورون‌ها (سلول‌های عصبی) ثبت می‌شوند.
هر نورون مثل یک عضو از گروه‌های مختلف است و می‌تواند هم‌زمان در چندین خاطره شرکت کند.
فهرست مطالب
چرا همه چیز را به یاد نمی‌آوریم؟
اگر مغز محدودیتی در ذخیره‌سازی ندارد، چرا بسیاری از موضوعات را فراموش می‌کنیم؟ سیستم حافظه مغز بسیار کندتر از دنیای اطراف ما است. اطلاعات به طور دائم وارد مغز می‌شوند، اما فقط بخشی از آنها به حافظه بلندمدت راه پیدا می‌کنند.
دانشمندان می‌گویند که باید حافظه را مانند دوربینی تصور کنیم، که تنها با ۱۰ درصد از ظرفیت خود کار می‌کند؛ ما تنها قادر به یادآوری بخش کوچکی از رویدادها و تجربه‌های زندگی خود هستیم.
اطلاعاتی که به حافظه وارد می‌شوند، به تدریج در قالب خاطرات پایدار در مغز ذخیره می‌شوند. این فرایند را تثبیت حافظه (Memory Consolidation) می‌نامند.
ضعف اصلی حافظه انسان، ذخیره کردن اطلاعات است و کم آوردن فضا نیست.
مغز ما چه مواردی را در حافظه نگه می‌دارد؟
در هر لحظه، حجم عظیمی از اطلاعات از طریق حواس مختلف وارد مغز ما می‌شود، اما ما قرار نیست همه آنها را به یاد بسپاریم. حافظه انسان برای «یادآوری کامل» طراحی نشده، بلکه برای بقای انسان تکامل یافته است.
لیلا داواچی، استاد روان‌شناسی و علوم اعصاب در دانشگاه کلمبیا گفت: «مغز ما به گونه‌ای تکامل یافته است که فقط موارد مهم و مفید را ذخیره کند. اما جالب اینجا است که این سیستم آنقدر خوب کار می‌کند که حتی خاطرات بی‌اهمیت (مثل دوران دانشگاه) را هم حفظ می‌کند، در حالی که ما برای زنده ماندن واقعاً به آنها نیاز نداریم!
مغز به شکل هوشمندانه‌ای اطلاعات را پردازش می‌کند. وقتی بارها با اطلاعات مشابه مواجه می‌شویم، مغز تمایل دارد به‌جای جزئیات خاص، محتوای کلی یا «الگوهای ذهنی» (schemas) را ذخیره کند. این روش باعث صرفه‌جویی در منابع ذهنی می‌شود.
برای مثال، رفت‌وآمد روزانه شما به محل کار یا دانشگاه اغلب خاطره‌انگیز نیست، چرا که مغز همه آنها را یکی نمی‌بیند، بلکه یک تجربه کلی از مسیر را ذخیره می‌کند. فقط زمانی که اتفاق خاصی بیفتد، مثل سیل یا تصادف، جزئیات آن روز خاص در حافظه ثبت می‌شوند.
مغز انسان نه‌تنها دچار محدودیت حافظه نمی‌شود، بلکه با ساختاری هوشمند و تطبیق‌پذیر، به طور دائم اطلاعات را بازسازی می‌کند تا به ما در یادگیری، پیش‌بینی و تصمیم‌گیری کمک کند. بنابراین، اگر گاهی فراموش می‌کنید کلیدهای خود را کجا گذاشته‌اید، نگران نباشید! در آن لحظه مغز شما اولویت‌های مهم‌تری برای به خاطر سپردن داشته است.
