گودال گازی داروازه یا همان «دروازه جهنم» در صحرای قره‌قوم ترکمنستان، پس از نیم قرن سوختن مداوم، سرانجام در حال خاموشی است.
به گزارش تکناک، این دهانه عظیم با شعاع ۶۹ متر و عمق حدود ۳۰ متر، که بیش از پنج دهه همچون کوره‌ای دوزخی در حال سوختن است، اکنون نشانه‌هایی از خاموشی تدریجی از خود نشان داده است.
فهرست مطالب
نقطه آغاز یک اشتباه تاریخی
منشأ این آتش‌سوزی به سال ۱۹۷۱ بازمی‌گردد؛ زمانی که مهندسان شوروی سابق در حال حفاری یک چاه اکتشافی در این منطقه بودند. بنا بر روایت‌های محلی، دکل حفاری به یک مخزن عظیم گاز طبیعی برخورد کرد و بلافاصله زمین در زیر آن فرو ریخت. برای جلوگیری از نشت گاز سمی متان به جو، گمان می‌رود که مهندسان محل را آتش زدند، به این امید که شعله‌ها ظرف چند روز گازها را بسوزانند. اما آنچه رخ داد، چیزی فراتر از انتظار بود: آتشی مداوم، خروشان و توقف‌ناپذیر که اکنون به نام رسمی «درخشش قره‌قوم» و به صورت غیررسمی «دروازه جهنم» شناخته می‌شود.
جالب آنکه هیچ سند مکتوب یا گزارش رسمی از این رویداد در آرشیو شوروی سابق موجود نیست؛ نه گزارشی از حفاری، نه ثبت رسمی آتش‌افروزی دیده نمی‌شود. اما دهانه‌ای به وسعت یک زمین فوتبال که دمای آن به بیش از ۱۰۰۰ درجه سانتی‌گراد می‌رسد و دهه‌ها است به‌طور بی‌وقفه می‌سوزد، خود گواه روشنی بر وجود این اشتباه بزرگ است.
خبر رسمی خاموشی دروازه جهنم ترکمنستان
کارشناسان شرکت ملی گاز ترکمنستان (ترکمن‌گاز) در تاریخ ۵ ژوئن ۲۰۲۵، در جریان کنفرانس بین‌المللی علمی-کاربردی با عنوان «ابعاد زیست‌محیطی پیاده‌سازی فناوری‌های نوآورانه در توسعه میادین هیدروکربنی» که در شهر عشق‌آباد برگزار شد، اعلام کردند که شعله‌های پرهیبت دروازه جهنم رو به کاهش گذاشته است و اکنون تنها در بخش‌هایی از نزدیکی دهانه قابل مشاهده هستند.
این خبر نقطه عطفی در تلاش‌های زیست‌محیطی کشور ترکمنستان به حساب می‌آید؛ تلاشی که با همکاری برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد (UNEP) و تحت پروژه‌ای به نام «سامانه هشدار و پاسخ‌گویی متان» (MARS) در حال انجام است. سامانه MARS با استفاده از داده‌های ماهواره‌ای به صورت لحظه‌ای میزان انتشار گاز متان را رصد می‌کند و تأیید کرده که میزان متان آزادشده از این منطقه به طور چشمگیری کاهش یافته است.
استراتژی مهندسی برای پایان دادن به آتش
شرکت ترکمن‌گاز به منظور مهار دائمی این آتش و جلوگیری از تغذیه مستمر آن توسط گازهای زیرزمینی، اقدام به حفاری مجدد چاه‌های متروکه در اطراف دهانه کرده و چندین چاه جدید برای استخراج مستقیم متان حفر کرده است. هدف از این اقدامات، کاهش فشار گاز و محروم کردن شعله‌ها از منبع سوخت است.
سفر به اعماق دروازه جهنم ترکمنستان
«جورج کورونیس» کاشف و مستندساز کانادایی، در سال ۲۰۱۳، زمانی که شعله‌های دروازه جهنم در اوج قدرت خود بودند، نخستین انسانی شد که با لباس مخصوص ضدحرارت و دستگاه تنفسی مستقل وارد کف این حفره سوزان شد. دمای کف دهانه در آن زمان به حدود ۴۰۰ درجه سانتی‌گراد می‌رسید. او نمونه‌هایی از خاک آن منطقه را برای آزمایش‌های علمی گردآوری کرد. بعدها دانشمندان دریافتند که در این خاک، باکتری‌هایی مقاوم به شرایط بسیار سخت و دماهای بالا (اکستریموفیل) زندگی می‌کنند؛ کشفی که افق‌های جدیدی را در زیست‌شناسی گشود.
آتش‌های جاودانه دیگر روی زمین
در حالی که دروازه جهنم ترکمنستان برای بیش از ۵۰ سال بدون وقفه می‌سوخته است، اما تنها نمونه آتش‌سوزی مداوم ناشی از خطای انسانی در جهان نیست. در شهر سنترالیا در ایالت پنسیلوانیای آمریکا، آتش‌سوزی ناشی از آتش زدن زباله در سال ۱۹۶۲ باعث شعله‌ور شدن یک لایه زغال‌سنگ زیرزمینی شد، که همچنان در حال سوختن است و کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند تا ۲۵۰ سال آینده نیز ادامه داشته باشد.
در منطقه جاریا در هند نیز، آتشی که از حدود سال ۱۹۱۶ در لایه‌های زیرزمینی زغال‌سنگ شعله‌ور شد، تاکنون ادامه داشته و باعث جابه‌جایی صدها هزار نفر شده است.
اما طولانی‌ترین آتش جهان به کوه «وینگن» در استرالیا تعلق دارد؛ آتشی طبیعی که بیش از شش هزار سال است در اعماق کوه می‌سوزد و سالانه حدود یک متر جابه‌جا می‌شود. بومیان واناروا از قرن‌ها پیش از این آتش سخن گفته‌اند و پژوهش‌های علمی نیز این قدمت را تأیید کرده‌اند.
با پیشرفت فناوری، عزم دولت ترکمنستان و همکاری نهادهای بین‌المللی، اکنون امید آن می‌رود که «دروازه جهنم» پس از نیم‌قرن سوختن مداوم، سرانجام خاموش شود. خاموشی این حفره، نمادی از مهار یک اشتباه تاریخی و گامی بزرگ در راستای کاهش گازهای گلخانه‌ای خواهد بود؛ گامی که شاید بتواند آشتی دیرهنگام انسان با طبیعت را به نمایش بگذارد.
