در مطالعه‌ای جدید، محققان به کشفی شگفت‌انگیز دست یافته‌اند: گاز نیتروس اکسید، که معمولاً به‌عنوان داروی بیهوشی مورد استفاده قرار می‌گیرد، قادر است به‌سرعت خلق‌وخو را بهبود بخشد و مدارهای مغزی آسیب‌دیده از استرس را فعال کند.
به گزارش تکناک، این تأثیر حتی پس از خروج گاز از بدن نیز ادامه دارد. این یافته می‌تواند راهکارهای نوینی برای درمان اختلالات مرتبط با استرس ارائه دهد.
این کشف، با تحریک سیستم جدیدی در مغز از طریق نورون‌های خاص و کانال‌های پتاسیمی به نام SK2، امید تازه‌ای برای درمان سریع افسردگی به ارمغان آورده است.
فهرست مطالب
جست‌وجو برای درمان‌های سریع‌تر و مؤثرتر افسردگی
اگرچه یک سری داروها و روش‌های درمانی مختلفی برای افسردگی وجود دارد، اما حدود یک‌سوم از بیماران به درمان‌های استاندارد پاسخ نمی‌دهند. این وضعیت که به آن افسردگی مقاوم به درمان (TRD) گفته میشود، با داروهای ضدافسردگی معمول درمان نمی‌شود. حتی زمانی‌که داروهای رایج اثربخش باشند، معمولاً هفته‌ها زمان می‌برد تا تأثیر خود را نشان دهند، که این موضوعی است که برای افراد در بحران می‌تواند چالش‌برانگیز باشد.
در تلاش برای رفع این مشکل، دانشمندان به سراغ داروهای سریع‌الاثر رفتند که به‌گونه‌ای متفاوت بر مغز اثر می‌گذارند. با الهام از نتایج امیدبخش درمان با کتامین، تیمی به سرپرستی دکتر پیتر ناگل (Peter Nagele)، استاد بیهوشی، روان‌پزشکی و علوم اعصاب رفتاری دانشگاه شیکاگو، توجه خود را به داروی بیهوشی دیگری معطوف کردند: گاز نیتروس اکسید یا همان گاز خنده.
نیتروز اکسید به دلیل حس سرخوشی‌ای که در اثر استنشاق آن ایجاد میشود به گاز خنده نیز معروف است.
گاز خنده و نتایج شگفت‌انگیز آن در آزمایش‌های اولیه افسردگی
آزمایش‌های بالینی اولیه نشان دادند که نیتروس اکسید می‌تواند به‌سرعت علائم افسردگی مقاوم به درمان را کاهش دهد. برای درک بهتر این فرآیند، ناگل و همکارانش تحقیقی جدید انجام دادند که نتایج آن در تاریخ ۳ آوریل در مجله Nature Communications منتشر شد.
دکتر ناگل، نویسنده ارشد این مطالعه، می‌گوید: درک این که اثرات ضدافسردگی مشاهده‌شده دقیقاً چگونه و در چه سطحی از مغز عمل می‌کنند، گامی مهم برای پذیرش و اجرای بالینی این روش درمانی است.
استفاده‌ای نوین از قدیمی‌ترین داروی بیهوشی جهان
گاز نیتروس اکسید بیشتر در دندان‌پزشکی شناخته شده است، جایی که برای کاهش اضطراب و درد استفاده میشود. با وجود نام شادی‌آور، این گاز در دوزهای پایین و درمانی، بیشتر نقش آرام‌بخش دارد و به جای ایجاد خنده یا سرخوشی، به تسکین کمک می‌کند.
دکتر جوزف سیچون (Joseph Cichon)، از محققان این تحقیق، می‌گوید: گاز نیتروس اکسید قدیمی‌ترین داروی بیهوشی دنیاست که بیش از ۱۸۰ سال است که در سراسر جهان استفاده میشود و هزینه هر مخزن آن حدود ۲۰ دلار می‌باشد، اما ما هنوز در حال کشف قابلیت‌های جدید این دارو هستیم.
در آزمایش‌های اولیه در دانشگاه واشنگتن، حتی یک جلسه استنشاق گاز نیتروس اکسید توانست تغییرات مثبتی در بیماران مبتلا به افسردگی مقاوم به درمان ایجاد کند؛ به‌گونه‌ای که تأثیر آن تا دو هفته نیز ادامه داشت.
ناگل می‌گوید: نتایج واقعاً چشمگیر بودند. ما شاهد بودیم افرادی که سال‌ها با افسردگی دست‌وپنجه نرم می‌کردند، ظرف چند ساعت تغییرات معناداری را تجربه کردند که هفته‌ها باقی ماند. این موضوع ما را بر آن داشت تا بررسی کنیم دقیقاً چه اتفاقی در مغز آنها رخ داده است.
بازنگری در سازوکار تأثیر داروهای ضدافسردگی
سال‌ها بود که دانشمندان تصور می‌کردند اثرات ضدافسردگی گاز نیتروس اکسید و کتامین به دلیل مهار گیرنده‌های NMDA در سلول‌های مغزی است؛ پروتئین‌هایی که نقش مهمی در حافظه و یادگیری دارند. اما این نظریه هرگز به‌طور کامل در مدارهای مغزی زنده مورد آزمایش قرار نگرفته بود.
علاوه بر این، این نظریه توضیح نمی‌داد که چرا گاز نیتروس اکسید، با وجود خروج سریع از بدن، اثرات ماندگاری بر جا می‌گذارد.
فعال‌سازی مجدد نورون‌های آسیب‌دیده از استرس
برای بررسی بیشتر، پژوهشگران با استفاده از روش پیشرفته‌ای برای رصد فعالیت مغز، رفتار موش‌هایی را که پس از استرس مزمن گاز نیتروس اکسید استنشاق کرده بودند، مطالعه کردند. آنها روی ناحیه قشر سینگولیت مغز، که در تنظیم احساسات و خلق‌وخو نقش دارد، تمرکز کردند و نورون‌های خاصی به نام نورون‌های لایه V (L5) را مورد بررسی قرار دادند.
ناگل توضیح می‌دهد: در افسردگی ناشی از استرس، معمولاً این نورون‌های L5 در انسان و موش یا غیرفعال هستند یا به میزان کم فعالیت می‌کنند.
اما در موش‌های مورد آزمایش، محققان مشاهده کردند که گاز نیتروس اکسید این نورون‌ها را به‌سرعت و به‌طور انتخابی فعال می‌کند و آنها را از حالت غیرفعال ناشی از استرس خارج می‌سازد؛ حتی پس از خروج گاز از بدن موش‌ها. این موش‌های استرسی بلافاصله فعال‌تر شدند و شروع به انجام فعالیت‌های لذت‌بخشی مثل نوشیدن آب قندی کردند.
ناگل توضیح می‌دهد: کاهش سرکوب مغز و افزایش فعالیت ذهنی، احتمالاً دلیل اصلی تأثیر ضدافسردگی این دارو است.
نقش کلیدی کانال‌های پتاسیمی SK2
کلید ماجرا، کانال‌های پتاسیمی خاصی به نام SK2 بودند که در نورون‌های L5 یافت می‌شوند. در شرایط عادی، این کانال‌ها به خاموش‌کردن فعالیت نورون‌ها کمک می‌کنند. اما گاز نیتروس اکسید با مسدودکردن این کانال‌ها مانع از خاموش‌شدن نورون‌های L5 میشود. نتیجه این فرآیند، فعال‌ماندن نورون‌ها و انتقال مدار مغز به حالتی پرانرژی‌تر و فعال‌تر است.
نگاهی نو به درمان افسردگی
ناگل تأکید می‌کند: این یافته‌ها نشان می‌دهند که شاید بیش از یک مسیر برای رسیدن به نتیجه مطلوب در درمان افسردگی وجود داشته باشد. گیرنده‌های NMDA مهم هستند، اما آن‌چه ما در مورد نیتروس اکسید مشاهده کردیم نشان می‌دهد راه دیگری نیز برای فعال‌کردن مدارهای مغزی وجود دارد. این کشف هیجان‌انگیز است، زیرا افق درمان افسردگی را گسترش می‌دهد.
البته محققان هشدار می‌دهند که اگرچه این نتایج امیدبخش هستند، اما برای درک دقیق‌تر میزان ماندگاری اثرات عصبی گاز خنده و نقش آن در بهبودی پایدار، مطالعات بیشتری لازم است.
آغاز راه درمان‌های نسل جدید افسردگی
با کشف سازوکار جدید داروهای ضدافسردگی سریع الاثر که وابسته به گیرنده‌های NMDA نیست، راه‌های تازه‌ای برای توسعه داروهای جدید باز شده است. شاید در آینده به جای استنشاق گاز در مراکز درمانی، داروهای خوراکی طراحی شوند که همین تأثیر را داشته باشند.
ناگل در پایان می‌گوید: این تحقیق ما را یک قدم به درک چگونگی کمک نیتروس اکسید به بیمارانی که به درمان‌های دیگر پاسخ نداده‌اند، نزدیک‌تر می‌کند. اگر بتوانیم مسیرهای دقیق این فرآیند را شناسایی کنیم، شاید بتوانیم درمان‌های ضدافسردگی جدیدی را طراحی کنیم که در دسترس‌تر و ماندگارتر باشند.
