احیاء یک هنر فلسطینی در حال انقراض+ تصاویر

وقتی لینا برکاوی شروع به دوخت اولین پیراهن خود کرد، تصور نمی کرد که این کار به یک پروژه دو ساله تبدیل خواهد شد.

به گزارش تکناک، برکاوی در نهایت این پیراهن دست‌ساز را در مراسم عروسی خود پوشید، اما این لباس سنتی فلسطینی که با دقت و دست‌ خود برکاوی دوخته و گلدوزی شده بود، فقط نشانگر چندین ساعت کار نبود. آن پیراهن نماد هویت فرهنگی یک هنر در حال انقراض بود و نقش لینا در حفظ آن بسیار مهم بود.

پیراهن برکاوی به رنگ خاکستری کم رنگ با دوخت های پر دوزی به رنگ های نارنجی، سبز، قرمز و آبی روشن است که روی تنه جلویی قرار گرفته اند و تا پایین آستین ها و تا مچ پا کشیده شده اند.

سبک گلدوزی فلسطینی که تاتریز نام دارد، محور اصلی این لباس است که برای نشان دادن میراث اجدادی برکاوی و همچنین هویت و داستان شخصی او طراحی و دوخته شده است. اما مسئله اینجا بود که برای برکاوی به دست آوردن دانش و مهارت کافی برای بیان عقاید از طریق سبک تاتریز به آسانی آموزش‌ در یوتیوب یا جستجو در اینترنت نبود.

گلدوزی فلسطینی یک هنر چند صد ساله است که بین نسل ها به صورت شفاهی منتقل می شده است؛ از مادر به دختر یا مادربزرگ به نوه. اما اکنون بقای این هنر بیش از پیش متزلزل‌تر شده است. شبه‌نظامیان و شهرک‌نشینان اسرائیلی نسل‌هایی از فلسطینی‌ها را آواره کرده‌اند. این سلب مالکیت باعث شده است که تاتریزهای دست ساز، بیشتر و بیشتر نادر شوند و برای فلسطینیانی مانند برکاوی سخت باشد که بتوانند از هموطنان خود این سبک را یاد بگیرند و یا آن را در محل زندگی خود کشف کنند. اکنون در این کمبود، فلسطینیان در تلاش برای دیجیتالی کردن و بازپس‌گیری این هنر درحال انقراض، منابع مشترک و فضاهای دیجیتال را برای یکدیگر ایجاد می‌کنند.

برکاوی می‌گوید: از این که منابع زیادی برای دوخت لباس خودم از ابتدا وجود نداشت، بسیار ناامید بودم. من متوجه شدم که این واقعا ناراحت کننده است زیرا این هنر چیزی است که در سنت ما بسیار مهم است، اما در واقع چیزی نیست که کسی درباره آن بداند. مثلا خود من در مورد آن نمی دانستم.

یکی از مشکلاتی که برکاوی و دیگر خیاط های تازه کار با آن مواجه می شوند، فقدان الگوهای با وضوح بالا با دسترسی آسان است که نقوش گلدوزی را برای تکرار نشان می دهند. برکاوی می‌گوید زمانی که شروع به کار کرد، چندین کتاب الگوی گران قیمت خرید اما آرزو داشت که در عوض آنها دیجیتالی باشند.

برکاوی در آن زمان این مسئله را نمی دانست، اما پروژه ای برای پرداختن به این موضوع در حال انجام بود و قرار بود به زودی به ابزاری ضروری برای گلدوزی به این سبک تبدیل شود. Tirazain وب سایتی است که دارای بیش از 1000 نقوش دیجیتالی سبک تاتریز است که بر اساس موضوع، منشاء جغرافیایی، تعداد رنگ ها و مدت زمان انجام پروژه سازماندهی شده اند. برکاوی می گوید که اکنون او از وب سایت Tirazain به جای کتاب های انحصاری استفاده می کند.

کتابخانه نقوش در وب سایت Tirazain بسیار چشمگیر است. در پس‌زمینه مشکی، الگوها تقریباً پیکسلی به نظر می‌رسند و شخصیت‌ها یا صحنه‌هایی که ممکن است در یک بازی هشت بیتی با آن‌ها مواجه شوید را تداعی می‌کنند. به عنوان مثال، این آرشیو شامل یک الگوی تزئینی الدیک (خروس) است که از پنج رنگ نخ و 8747 کوک تشکیل شده است. دسته طبیعت دارای الگوهایی برای بیت العنکبوت (تار عنکبوت)، قمر (ماه) و نخل (درخت خرما) است.

الگوهای دوخت توسط یک هنرمند هنر گلدوزی به نام زین مصری و گروهی از داوطلبانی که از سال 2021 نقوش را به صورت کوک به دوخت دیجیتالی کرده اند، جمع آوری شده است. اکنون زمانی که کاربر الگویی را که می خواهد بسازد، پیدا می کند، می تواند فایل های پی دی اف یا انواع فایل های دیگر را با هر کوک جداگانه دانلود کند. این فایل ها بر روی یک نمودار ترسیم شده است. بسیاری از الگوها از کتاب‌های الگوی موجود می‌آیند که ممکن است به دست آوردن آنها برای جامعه دشوار باشد.

مصری که شغل روزانه‌اش بازاریابی در گوگل است، سوزن دوزی را از مادربزرگ‌هایش آموخته بود، تابستان را به دوخت و یادگیری خیاطی می‌گذراند. در طول همه گیری ویروس کرونا، علاقه شخصی مصری به گلدوزی دوباره شعله ور شد و او به زودی خود را در گروه های آنلاین و صفحات اختصاص داده شده به این هنر یافت.

مصری می‌گوید: بعضی‌ها تصویری تار با وضوح پایین از یک کوسن یا لباس را به اشتراک می‌گذارند و می‌گویند در تلاشم این الگو را بازسازی کنم، اما نمی‌توانم آن را پیدا کنم. گاهی اوقات مردم تکه‌ها و قطعات، یا زیرمجموعه‌ای از تصاویر را پیدا می‌کردند اما طرح کامل را نه و این مسئله یک چالش تکراری بود.

مصری می‌خواست الگوهای گلدوزی را از کتاب‌ها در یک مکان واحد جمع‌آوری کند، جایی که هر کسی بتواند نقوشی را برای کارهای سبک تاتریزی خود بیابد و از آن استفاده کند؛ به‌ویژه فلسطینیان جوان‌تر که ممکن است خانواده‌هایشان به دلیل جابجایی جمعی تاریخی، دیگر این سبک گلدوزی را انجام ندهند. اگر لباس‌های فیزیکی که شخص از الگوی آن یاد می‌گیرد، گم شده یا از بین رفته باشد، روش سنتی اشتراک‌گذاری محاوره ای سبک تاتریز در طول نسل‌ها کارساز نیست.

مصری می‌گوید که کاربران وب سایت Tirazain الگوهایی روی لباس‌ها دوخته‌اند، از نقوش در منجوق‌کاری استفاده کرده‌اند و طرح‌هایی را در برند و لوگوی محصولات گنجانده‌اند. برکاوی اخیراً از این آرشیو برای جستجوی نقوش منطقه ای استفاده کرده و نقشه ای از فلسطین با طرح های گلدوزی محلی ایجاد کرده است.

کار وب سایت Tirazain همان تلاشی است که برای سهل الوصول تر کردن سبک تاتریز و راهی برای حفظ موجودیت آن انجام شده است. در سال 2021، گلدوزی‌های فلسطینی در فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو قرار گرفت، نامی که هدف آن جلب توجه شیوه‌ها یا مهارت‌ها است تا بتوان از آنها محافظت کرد. مصری در اوقات فراغت خود روی وب سایت Tirazain کار کرده است و این ابتکار را خودش تامین مالی می کند.

هنرمندانی که وظیفه حفاظت از سبک تاتریز و به اشتراک گذاری دانش فرهنگی را بر عهده گرفته اند، به شیوه های مختلفی با چالش ها برخورد می کنند. برای مثال، مصری در Tirazain عمداً در مورد گنجاندن منشأ جغرافیایی طرح‌های خاص پافشاری کرده است چون نقوش گلدوزی فلسطینی اغلب به مناطق یا روستاهای خاص بازمی‌گردد و از نظر تاریخی می‌توان به یک لباس نگاه کرد و دید که کسی که آن را اهل کجاست.

مصری می‌گوید: این واقعیت که طرح‌ها به وضوح به روستاها و به گروهی از مردم نسبت داده شوند واقعاً مهم است.

برخی دیگر مانند وفا غنائم رویکرد عملی تری دارند. غنائم تاریخ‌نگار لباس، معلم و نویسنده کتاب‌هایی از جمله Tatreez & Tea: Embroidery and Storytelling in the Palestinian Diaspora است و سال‌ها به تدریس کارگاه‌ها و کلاس‌ها برای فلسطینیان در سراسر آمریکای شمالی پرداخته است. (برکاوی دانشجوی سابق او می باشد.) غنائم که مادرش نیز یک هنرمند مشهور گلدوزی است، می گوید که این هنر همیشه بخشی از زندگی او بوده است، اما اکنون به یک شغل تمام وقت برای او تبدیل شده است. غنائم پس از آموزش حضوری و از طریق کلاس‌های زوم یا لایو اینستاگرام به هزاران نفر، در ماه سپتامبر در موزه هنر متروپولیتن شروع به همکاری خواهد کرد.

غنائم از طریق تدریس و تحقیق خود امیدوار است که دودمان گمشده گلدوزی را که برای بسیاری از فلسطینی ها واقعیت است، بازیابی و تقویت کند.

غنائم می گوید: این شکل هنری به طور سنتی از یک تاریخ شفاهی عبور کرده است، تبعید، سلب مالکیت، جنگ و … همه این موارد باعث شده است که این تاریخ شفاهی برای بسیاری از خانواده ها به خطر بیفتد یا از بین برود. خوشبختانه به من این امتیاز داده شده است که این تاریخ شفاهی را تسهیل کنم، زیرا این هنر در هیچ کتابی مستند نیست. غنائم می‌گوید فضاهای مجازی می‌توانند فعالیت مشترک گلدوزی را که بسیاری از فلسطینی‌ها از آن محروم شده‌اند، تسهیل کنند.

هنر گلدوزی فلسطینی فراتر از اسناد موجود به صورت آنلاین و چاپی است. به عنوان مثال، بسیاری از الگوهای آنلاین، دوخت متقاطع که نوعی گلدوزی است که بخیه‌هایی به شکل X ایجاد می‌کند را نشان می‌دهند. او تاکید می‌کند که نسل جدید خیاط ها باید برای توسعه مجدد مهارت‌هایی که اجدادشان داشتند، تلاش کنند و مثلا بتوانند یک الگو را تنها با نگاه کردن به یک لباس موجود بازسازی کنند.

غنائم می‌گوید: لباس‌های ما مانند خود ما تبعید شده‌اند. آنها در همه این موزه‌ها در سراسر جهان هستند و ما مالکیت فیزیکی بر آن لباس‌ها نداریم. چیزی که ما واقعاً به دیجیتالی کردن آن نیاز داریم، میلیون‌ها الگوی روی این لباس‌ها است که در این موزه‌ها، قفل و کلید هستند و ما هرگز نمی‌توانیم آن‌ها را به صورت فیزیکی بازیابی کنیم.

تاتریز یک شکل هنری است، اما همچنین یک زبان است و مانند هر زبان بومی جدید، هنرمندان باید یاد بگیرند که آن را بیان کنند و بدانند چه می خواهند با آن زبان بگویند. در لباس عروسی برکاوی، او درختان خرما را برای نشان دادن نام خود دوخت. همچنین او از کوه‌ها، چشمه‌های آب و ستاره‌هایی که نماد زمین هستند و ارکیده های پانامایی غیر متعارف در ادای احترام به میراث مادرش در پیراهن عروسی خود به کار برد. اخیراً غنائم دانشجویان را تشویق می کند تا نقوش مقاومت را که پس از سال 1948 تولید شد، یعنی زمانی که نظامیان اسرائیلی صدها هزار فلسطینی را به زور از خانه هایشان بیرون کردند و آواره کردند، تمرین کنند.

نسل‌هایی از فلسطینی‌ها از گلدوزی برای بیان داستان‌های خود استفاده می‌کنند. هویت مذهبی، سیاسی یا ملی، وضعیت تأهل یا روستایشان که به لباس‌هایشان دوخته شده است و هر نسل ویژگی‌ها و سبک‌های متفاوتی دارد. غنائم می‌گوید از دست دادن دانش همراه با گسترش لباس‌های ماشینی، گلدوزی‌های دست‌ساز را شکننده‌تر کرده است. غنائم می‌گوید بسیاری از فلسطینی‌ها نمی‌توانند تفاوت بین دوخت ماشینی و دوخت دستی را تشخیص دهند. غنائم در پاسخ به این سوال که دوران کنونی گلدوزی چه هویت و نقوشی دارد، غمگین به نظر می رسد.

او می گوید: من مشتاقانه منتظر روزی هستم که بتوانم به این سوال پاسخ دهم.