خطر مرگبار مصرف بیش از حد هندوانه برای کلیه‌ها

14 درصد از بزرگسالان آمریکایی به بیماری مزمن کلیوی مبتلا هستند و هر کسی در این دسته قرار دارد باید مراقب میزان مصرف هندوانه باشد چرا که مطالعات جدید نشان می دهد هندوانه می‌تواند باعث مشکلات مرگباری شود.

به گزارش تکناک، مجموعه‌ای از سه مطالعه که اخیراً در مجله Annals of Internal Medicine منتشر شده است، یک مشکل رایج را شناسایی کرده است. هندوانه حاوی مقدار شگفت‌انگیزی از پتاسیم است. به‌طور معمول، پتاسیم مشکلی ایجاد نمی‌کند، اما مطمئناً می‌تواند برای افراد مبتلا به بیماری مزمن کلیوی (CKD) مضر باشد. بیماری مزمن کلیوی وضعیتی است که تقریباً 35.5 میلیون بزرگسال در ایالات متحده یعنی حدود 14٪ از جمعیت آمریکا را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

CKD  به همه شرایطی اشاره دارد که بر توانایی کلیه در فیلتر کردن خون و حذف مواد زائد تأثیر می‌گذارد. از هر 10 نفر، 9 نفر مبتلا به بیماری مزمن کلیه نمی‌دانند که به آن مبتلا هستند زیرا این بیماری اغلب در مراحل پیشرفته تری که علائم آشکارتر می‌شوند، تشخیص داده می شود.

چرا پتاسیم بالا مضر است؟

پتاسیم برای عملکرد طبیعی همه سلول‌ها ضروری است. ضربان قلب را تنظیم می‌کند، از انقباض عضلات و عملکرد صحیح اعصاب اطمینان می‌دهد و میزان مایعات داخل سلول‌ها را تنظیم می‌کند.

میزان معمولی پتاسیم خون برای بزرگسالان بین 3.6 تا 5.2 میلی‌مول در لیتر (mmol/L)  است. پتاسیم زیر 3.5 میلی‌مول در لیتر کم (هیپوکالمی) و بالای 5.5 میلی‌مول در لیتر بالا (هیپرکالمی) در نظر گرفته می‌شود.

پتاسیم از کلمه انگلیسی «potash» مشتق شده است که به روش اولیه استخراج نمک‌های پتاسیم اشاره دارد. نماد پتاسیم که K است از کلمه نئو لاتین kalium گرفته شده است که از ریشه کلمه قلیایی گرفته شده است، که از کلمه عربی برای خاکستر گیاه، al qalīy گرفته شده است.

در حالی که هیپوکالمی و هیپرکالمی هر دو کشنده هستند، تمرکز در اینجا بر مورد دوم است. هیپرکالمی خفیف معمولاً بدون علامت است، در حالی که میزان پتاسیم حدود 6.5 تا 7 میلی‌مول در لیتر می‌تواند علائمی مانند اختلالات ریتم قلب از جمله آسیستول که زمانی رخ می‌دهد که در آن سیستم الکتریکی قلب از کار می‌افتد، ایجاد کند.

اما افراد مبتلا به هیپرکالمی طولانی مدت یا مزمن مانند افراد مبتلا به CKD، ممکن است علائمی را در سطوح بالاتر پتاسیم نشان ندهند. برای آنها، افزایش مصرف پتاسیم از غذا می‌تواند پتاسیم را به سطح خطرناکی برساند.

در موارد ارائه شده در مجله Annals، سه بیمار مبتلا به نوعی CKD پس از خوردن مقادیر زیادی هندوانه در یک دوره زمانی بین سه هفته تا دو ماه، دچار هیپرکالمی شدند.

بیمار شماره 1

یک مرد 56 ساله مبتلا به دیابت نوع 2 وابسته به انسولین و CKD شدید (مرحله 4) پس از 15 ثانیه از دست دادن هوشیاری یا سنکوپ، در بخش مراقبت‌های ویژه (ICU) بستری شد. در معاینه، ضربان قلب او به‌طور خطرناکی 20 ضربه در دقیقه بود( ضربان قلب طبیعی در حالت استراحت بین 60 تا 100 ضربه در دقیقه است) و فشار خون او با میزان 62/32 میلی‌متر جیوه، بسیار پایین بود. آزمایش‌ها میزان پتاسیم 7 میلی‌مول در لیتر را نشان داد. میزان پتاسیم این مرد قبل از پذیرش در بیمارستان حدود 4.5 تا 5 میلی‌مول در لیتر بود. پتاسیم بالا این مرد درمان شد.

این مرد گزارش داد که در دو ماه گذشته هر شب مقدار زیادی هندوانه خورده است. پزشکان تشخیص دادند که هیپرکالمی این بیمار ناشی از افزایش مصرف پتاسیم در رژیم غذایی همراه با بیماری کلیه شدید و مزمن، داروهای فشار خونی که مصرف می‌کرد (لیسینوپریل) و احتمالاً ناتوانی کلیه‌های او در حذف پتاسیم کافی در شرایط دیابت طولانی مدت رخ داد. پس از توصیه به کاهش مصرف هندوانه، هیپرکالمی بیمار عود نکرد.

بیمار شماره 2

در مورد دوم، یک مرد 72 ساله با سابقه کاردیومیوپاتی ایسکمیک (که در آن عضله قلب به دلیل آسیب ناشی از کمبود خون به خوبی پمپ نمی‌شود) و یک دستگاه دفیبریلاتور کاردیوورتر قابل کاشت خودکار (AICD) بستری شد.

در مراجعه، فشار خون او 90/176 میلی‌متر جیوه و ضربان قلبش 66 ضربان در دقیقه منظم بود. نوار قلب او نرمال بود. نتایج آزمایشگاهی، میزان پتاسیم 6.6 میلی‌مول در لیتر را نشان داد. بیمار، داروی فشار خون بالا (والزارتان) مصرف می‌کرد.

اطلاعات به دست آمده از AICD نشان داد که یک قسمت تاکی کاردی بطنی (VT) و فیبریلاسیون بطنی (VF یا V-Fib) باعث ایجاد شوک الکتریکی شده است. VT زمانی رخ می‌دهد که حفره‌های پایینی قلب خیلی سریع می‌زنند. VF زمانی رخ می‌دهد که آنها به سرعت به شکلی نامرتب منقبض می‌شوند. این ریتم‌ها مرگبار هستند زیرا از پمپاژ موثر قلب جلوگیری می‌کنند.

زمانی که شرح حال گرفته شد، بیمار اظهار کرد که حدود یک ماه قبل روزانه دو لیوان آب هندوانه می‌نوشیده است. پزشکان به این نتیجه رسیدند که والزارتان به همراه مصرف زیاد پتاسیم در رژیم غذایی، توانایی کلیه برای تخلیه پتاسیم را کاهش می‌دهد و منجر به هیپرکالمی می‌شود که باعث آریتمی قلبی می‌شود. به این مرد در مورد اهمیت پرهیز از غذاهای پر پتاسیم آموزش داده شد و سه ماه بعد، میزان پتاسیم او در محدوده طبیعی قرار گرفت.

بیمار شماره 3

یک زن 36 ساله مبتلا به بیماری کلیوی در مرحله پایانی تحت همودیالیز، در طی آزمایش‌های ماهیانه در واحد دیالیز سرپایی خود، هیپرکالمی بدون علامت مداوم داشت. علیرغم دیالیز که در آن یک دستگاه ضایعات و آب را از خون فیلتر می‌کند، زیرا کلیه‌ها نمی‌توانند این کار را انجام دهند، میزان پتاسیم او به 7.4 میلی‌مول در لیتر افزایش یافت. (میزان قبلی 5 میلی‌مول در لیتر و کمتر بود)

این زن اظهار داشت که در سه هفته گذشته هر روز مقدار زیادی هندوانه خورده است که علت هیپرکالمی او بوده است. او این کار را تکرار نکرد و مشکل دوباره تکرار نشد.

این موارد به ما چه می‌گویند؟

پتاسیم در میوه‌هایی مانند زردآلو خشک، آلو خشک، کشمش، آب پرتقال و معروف‌ترین میوه حاوی پتاسیم یعنی موز، یافت می‌شود. همچنین پتاسیم در سبزیجاتی مانند سیب‌زمینی، اسفناج، گوجه فرنگی و بروکلی، شیر، ماست، گوشت، مرغ و ماهی، و عدس، لوبیا قرمز، سویا و آجیل نیز وجود دارد.

با توجه به شواهدی مبنی بر ارتباط دریافت پتاسیم با کاهش فشار خون، بیماری‌های قلبی و سکته در بزرگسالان در سال 2023، سازمان بهداشت جهانی (WHO) توصیه کرد که بزرگسالان مصرف پتاسیم خود را از غذا به حداقل 90 میلی‌مول در روز (3510 میلی گرم در روز) افزایش دهند.

یک سیب زمینی پخته متوسط با پوست، 925 میلی‌گرم و نصف آووکادو 490 میلی‌گرم پتاسیم دارد. 80 گرم ماهی سالمون 534 میلی‌گرم و همین مقدار بوقلمون 250 میلی‌گرم پتاسیم دارد. دو قاشق غذاخوری کره بادام زمینی 210 میلی‌گرم پتاسیم دارد. یک موز متوسط 425 میلی‌گرم پتاسیم تولید می‌کند.

با این حال، پتاسیم زیاد ممکن است برای افراد مبتلا به اختلال عملکرد کلیه خطرناک باشد. مردم می‌دانند که موز سرشار از پتاسیم است، اما کمتر راجع به اینکه هندوانه هم حاوی پتاسیم است، اطلاع دارند. یک تکه کوچک هندوانه حاوی 320 میلی‌گرم پتاسیم است که بیشتر از میزان توصیه شده روزانه است.

این مطالعه در مجله Annals of Internal Medicine موجود است.