رئیس بخش پژوهشی ازن و آلودگی هوای مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، علت شکسته شدن رکورد افزایش دما و گرمای شدید هوا در هر سال را بروز پدیده «جتاستریم» و متعاقب آن «ایجاد گنبد یا موج گرمایی» در منطقه دانست.
به گزارش تکناک به نقل از ایسنا، دکتر علی اکبری بیدختی ، یکی از علتهای اینکه برخی مناطق عرضهای میانه و جنب حاره در تابستان دچار گرمایش شدید میشوند را پدیده «جتاستریم» دانست که پدیدهای همراه با امواجی بلند است که روی جریانهای هوا جتی دور نیمکرهای قرار میگیرد که هوای گرم منطقه حارهای را عمدتاً از هوای سرد مناطق عرضهای بالاتر جدا میکند و در نتیجه آن در راستای نصفالنهاری، قله و چاهه عمیق (گنبد یا موج گرمایی) ایجاد میشود.
وی با بیان اینکه با عمیق شدن دامنه این امواج بلند به سوی قطب، هوای گرم منطقه جنب حاره به عرضهای بالاتر هم سرایت میکند، اظهار کرد: این امر هنگامی حاد میشود که الگوی موجی مذکور، با زمان و مکان، برای مدتی بیش از انتظار، ماندگار میشود و شرایط انسداد حرکت هوا را ایجاد میکند و باعث ماندگاری هوای گرم بر روی این مناطق یعنی «گنبد گرمایی یا موج گرمایی» میشود.
گرمای هوا حادتر می شود
رئیس بخش پژوهشی ازن و آلودگی هوای مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، با بیان اینکه منطقه خاورمیانه معمولاً تابستانهای گرمی را تجربه میکند و این پدیده ایجاد گنبد گرمایی(که یک نمونه شدید آن در حدود ۱۲ ژوئن ۲۰۲۱ در خاورمیانه رخ داد و حتی تاحدی در تیرماه امسال) این اثر را برای این منطقه بهویژه برای ایران و کشورهای خاورمیانه حادتر میکند، خاطرنشان کرد: متأسفانه با افزایش جهانی دما که ناشی از تغییر اقلیم و عمدتاً ناشی از فعالیتهای انسانی است، این شرایط حاد و حادتر شده و شرایط تبخیر شدید را نیز در این مناطق به همراه دارد. خشکتر شدن این مناطق، سطح زمین را در فصل گرم مستعد بلند شدن گردوغبار کرده که متأسفانه اثر آن را بهعنوان مثال در همه کشور ایران بهویژه شرق کشور بسیار حاد و محسوس کرده است.
دکتر بیدختی افزود: در تهران نیز گرمای شدید هوا در تیرماه ۱۴۰۲ و آلایندههای ناشی از وسایل نقلیه، بهخصوص اکسیدهای نیتروژن و همینطور مواد آلی فرار بههمراه تابش شدید خورشید، شرایط را برای ایجاد آلایندههای ازن و همینطور ذرات معلق ریز (PM۲.۵) فراهم میکند.
وی تصریح کرد: بنابراین در فصل گرم بهویژه در ماههای خشک تیر و مرداد منطقه تهران از افزایش آلایندههای ازن و ذرات معلق ریز در هوا دچار مشکل میشود که ما هر سال با شرایط حادتر با آن مواجه هستیم، ناگفته نماند که در فصل سرد نیز بهعلت پدیده وارونگی دمایی نزدیک سطح و در نتیجه فراهم نشدن شرایط تخلیه هوا و پخش قائم کمتر هوای آلوده، در تهران ما شاهد شرایط حاد آلودگی ناشی از برخی دیگر از آلایندههای هوا هستیم که گاهاً حتی به تعطیلی برخی ادارات و مدارس منجر میشود.
رئیس بخش پژوهشی ازن و آلودگی هوای مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، گفت: بر اساس بررسی ها غلظت آلاینده ازن تیر ماه امسال تهران بالاتر از تیر ماه سال قبل بوده است. بهویژه تعداد روزهایی که این آلاینده بسیار مضر، بهخصوص برای دستگاه تنفسی انسان، بیش از حد مجاز بوده، خیلی نسبت به سال قبل بیشتر شده است. در ضمن دمای میانگین تیرماه ۱۴۰۲، بر اساس دادههای موجود ایستگاه مؤسسه ژئوفیزیک(که حدود ۳۰ درجه سانتیگراد است) حدود ۵/۱ درجه سانتیگراد نسبت به سال گذشته بیشتر بوده است. البته بیشینه دما در روزهای آلوده عمدتاً حدود ۳۹ درجه سانتیگراد و یا مقداری بیشتر بوده است.
رئیس بخش پژوهشی ازن و آلودگی هوای مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، در یک توصیه بهداشتی یادآور شد: هردو آلاینده ازن سطحی (O3) و ذرات معلق ریز (PM۲.۵) روی سلامت شهروندان، چه آنهایی که مشکلات قلبی عروقی و تنفسی ندارند (در درازمدت) و چه آنهایی که دارند(حتی در کوتاهمدت) میتواند بسیار مضر باشد و هزینه بهداشت شهروندان را افزایش دهد.
راه حل چیست؟
دکتر بیدختی خاطرنشان کرد: بنابراین چارهاندیشی زودهنگام میتواند در این راستا کمک بزرگی به حل این مشکل کند. در آینده تابآوری مناطق شهری از نظر آلودگی هوا توسط آلایندههای گازی و ذرهای و آلودگی گرمایی و صوتی، با توجه به تغییرات اقلیمی پیش روی بشر و افزایش دمای زمین و همینطور گسترش شهرها، تنها با برنامهریزی درست و اجرای زودهنگام این برنامهها میسر خواهد بود.