هزاران سال است که انسان‌ها از گیاهان دارویی در داروسازی استفاده می‌کنند و برخی از آنها پتانسیل تحول در درمان بیماری‌ها را دارند.
به گزارش تکناک، در حقیقت سومری‌ها اولین کسانی بودند که استفاده از گیاهان دارویی را حدود ۵۰۰۰ سال پیش روی یک لوح گلی ثبت کردند. این اثر باستانی شامل ۱۲ نسخه دارویی بود، که در آن بیش از ۲۵۰ گیاه مختلف مورد استفاده قرار گرفته بودند.
اما سومری‌ها تنها کسانی نبودند که به خواص درمانی گیاهان پی بردند. مصریان نیز به طور گسترده‌ای از گیاهان دارویی برای درمان بیماری‌ها، همچنین در آیین‌های خود استفاده می‌کردند. آنها نزدیک به ۸۵۰ درمان گیاهی را در متنی نوشتند، که امروزه یکی از قدیمی‌ترین متون پزشکی است و با نام پاپیروس ایبرس (Ebers Papyrus) شناخته می‌شود. این سند که به ۱۵۵۰ سال پیش از میلاد مسیح برمی‌گردد، حتی درمان‌هایی برای بیماری‌های روزمره مانند: دردها و ناراحتی‌ها را با استفاده از پوست درخت بید ارائه داده، که پیش‌ساز آسپیرین است.
دانشمندان با پیشرفت علم پزشکی و بررسی ترکیبات فعال گیاهان مختلف، از آنها در داروهای امروزی استفاده کردند. به عنوان مثال، کینین که از پوست درخت سینچونا به دست می‌آید، به درمان مالاریا کمک می‌کند. خشخاش افیونی هم مورفین تولید می‌کند، که یک مسکن بسیار قوی است. حتی داروی متفورمین که برای درمان دیابت نوع ۲ استفاده می‌شود، از گیاه شبت فرانسوی گرفته شده است.
با وجود این، با توجه به اینکه نزدیک به ۴۰۰,۰۰۰ گونه گیاهی در زمین وجود دارد و حدود ۳۱,۰۰۰ نوع از آنها حداقل یک استفاده ثبت‌شده دارند، پیش‌بینی اینکه کدام گیاه ممکن است پیشرفت پزشکی بزرگ بعدی را به ارمغان آورد، غیرممکن است.
آیا این گیاه در جنگل‌های بارانی آمازون پنهان است؟ یا ممکن است در حیاط خانه کسی در حال رشد باشد؟ از گل پریوش گرفته تا خون اژدها در آمریکای جنوبی، در این مطلب ما به هفت گیاه دارویی پرداخته‌ایم که می‌توانند آینده پزشکی را متحول کنند.
فهرست مطالب
گل پریوش (Catharanthus roseus)
گل پریوش، که به پرچم صورتی هم معروف می‌باشد، گیاهی کوچک و گلدار است که به صورت بوته‌ای فشرده رشد می‌کند. این گیاه بومی جزیره ماداگاسکار می‌باشد و به دلیل خواص دارویی خود بسیار شناخته شده است.
در گذشته، ماهیگیران و ملوانان محلی از برگ‌های این گیاه برای کاهش گرسنگی و مقابله با خستگی در سفرهای طولانی استفاده می‌کردند. علاوه بر این، از گل پریوش در طب سنتی برای درمان دیابت و عفونت‌ها بهره می‌بردند.
با وجود این، پتانسیل دارویی واقعی گل پریوش در دهه ۱۹۵۰ و زمانی که محققان خواص قوی ضدسرطانی آن را شناسایی کردند، کشف شد. از عصاره این گیاه دو داروی اصلی به نام‌های وینبلاستین و وینکریستین توسعه یافت، که اکنون در شیمی‌درمانی برای درمان لوسمی و بیماری هوچکین استفاده می‌شود.
درخت خون اژدها (Croton lechleri)
این درخت همیشه‌سبز که بومی جنگل‌های آمازون و در کشورهای برزیل، بولیوی، ونزوئلا، اکوادور و پرو است، به دلیل مایع قرمز رنگی که هنگام بریدن پوست آن بیرون می‌آید، به «خون اژده» معروف است.
این مایع که سرشار از ترکیبات زیست‌فعال مانند تاسپین و پروآنتوسیانیدین‌ها است، از دیرباز در طب سنتی برای درمان انواع مختلف اسهال، وبا، نیش حشرات، عفونت‌های ویروسی، التهاب و زخم‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
تحقیقات نشان داده‌اند که خون اژدها پتانسیل درمانی قابل توجهی برای اختلالات گوارشی دارد و می‌تواند در درمان زخم معده و اسهال مؤثر باشد.
طبق تحقیقات مختلف، برگ‌ها، پوست و شیره درخت خون اژدها نیز به دلیل ویژگی‌های ضد میکروبی، آنتی‌اکسیدانی، ضد التهابی و ضد توموری مورد توجه دارویی هستند.
جینکو بیلوبا (Ginkgo biloba)
جینکو بیلوبا که به آن درخت کهن‌دار هم گفته می‌شود، یک گونه گیاهی منحصربه‌فرد بومی چین است، که به عنوان یک فسیل زنده شناخته می‌شود، چرا که در طول ۲۹۰ میلیون سال گذشته تقریباً تغییر نکرده است. برگ‌ها و دانه‌های این گیاه قرن‌ها در طب سنتی چینی برای درمان بیماری‌های قلبی و ریوی، افسردگی و عملکرد جنسی پایین استفاده می‌شده‌اند.
تحقیقات به تازگی زیادی روی جینکو بیلوبا انجام شده است، که نشان می‌دهد ترکیبات قدرتمندی مانند: گینکولیدها و گلیکوزیدهای فلاونوئید موجود در آن، می‌توانند به پیشگیری و از دست دادن حافظه، بهبود گردش خون و تسکین علائم بیماری‌های تنفسی مانند: آسم و بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD) کمک کنند.
یک مطالعه جدید که در مجله Frontiers in Microbiology منتشر شده است، نشان می‌دهد که عصاره دانه‌های گیاه دارویی جینکو بیلوبا خواص ضدباکتریایی دارد و می‌تواند با میکروب‌هایی که باعث بیماری‌های پوستی مانند: آکنه، پسوریازیس، درماتیت و اگزما می‌شوند، مقابله کند.
دکتر کاساندرا کوو، متخصص پوست و نویسنده اصلی این تحقیق گفته است: «تا آنجا که ما می‌دانیم، این اولین مطالعه‌ای می‌باشد که اثر ضدباکتریایی دانه‌های گیاه جینکو بیلوبا را روی میکروب‌های مضر پوست بررسی کرده است.»
شاهدانه ساتیوا (Cannabis sativa)
این گیاه بومی آسیای مرکزی می‌باشد و هزاران سال است که برای مقاصد دارویی، تفریحی و صنعتی استفاده می‌شود. برخی از کاربردهای تاریخی آن شامل درمان روماتیسم، صرع و حتی مدیریت بیماری‌های مقاربتی بوده است.
این ماده حاوی ترکیباتی به نام کانابینوئیدها است که دلیل کاربردهای زیاد آن می‌شود. دو نوع مهم این ترکیبات، تتراهیدروکانابینول (THC) و کانابیدیول (CBD) هستند. این ترکیبات با سیستم بدن تعامل دارند و می‌توانند درد، التهاب و حتی حالات روحی را تنظیم کنند.
مطالعات نشان می‌دهند که CBD ممکن است به کاهش فشار خون، درمان اضطراب، بهبود مشکلات گوارشی، جلوگیری از تشنج و حتی مبارزه با سرطان کمک کند.
یک مطالعه جدید که در مجله Pain منتشر شده است، نشان می‌دهد که ترکیباتی به نام ترپن‌ها در گیاه شاهدانه ساتیوا می‌توانند به اندازه مورفین در کاهش دردهای مزمن عصبی مؤثر باشند.
ترپن‌ها ترکیبات کوچکی هستند که به گیاهان عطر و طعم می‌دهند. وقتی این ترکیبات با مورفین ترکیب شوند، یک اثر تسکین‌دهنده قوی‌تری ایجاد می‌کنند و در عین حال عوارض جانبی کم‌تری دارند.
دکتر جان استرایچر، محقق اصلی این مطالعه گفته است: «ما به این نتیجه رسیدیم که ترپن‌ها در کاهش نوع خاصی از درد مزمن بسیار مؤثر هستند و عوارض جانبی آنها کم و قابل کنترل است.»
زردچوبه (Curcuma longa)
زردچوبه که بومی زیرقاره هند و جنوب شرق آسیا می‌باشد، در طب سنتی هند (آیورودا) و چینی برای هضم غذا و کاهش نفخ استفاده می‌شده است.
این گیاه به دلیل خواص آنتی‌اکسیدانی، ضد میکروبی و خواص محافظت‌کننده عصبی خود شناخته شده است. ترکیب فعال موجود در زردچوبه به نام کورکومین، برای مدیریت بیماری‌های مزمن مانند: آرتروز، بیماری‌های قلبی و حتی برخی از انواع سرطان مورد مطالعه قرار گرفته است.
یک مطالعه در سال ۲۰۲۳ نشان داد که کورکومین موجود در زردچوبه می‌تواند به اندازه داروی امپرازول در بهبود علائم سوءهاضمه مؤثر باشد. همچنین، وقتی کورکومین همراه با روش درمانی فتودینامیک استفاده شود، می‌تواند به کاهش تعداد انگل‌ها و حتی از بین بردن انگل‌های لیشمانیا کمک کند، که توسط نیش پشه خاکی آلوده منتقل می‌شوند.
آندروگرافیس پانیکولاتا (Andrographis paniculata)
آندروگرافیس پانیکولاتا یک گیاه تلخ‌مزه، بومی کشورهای آسیای جنوبی مانند هند و سریلانکا است. این گیاه در طب آیورودا برای درمان بیماری‌های مختلفی مانند سرماخوردگی، آرتروز و کولیت اولسراتیو استفاده می‌شود. ترکیبات اصلی آن شامل فلاونوئیدها، پلی‌فنول‌ها و دی‌ترپن‌ها است که یکی از مهم‌ترین ترکیبات آن آندروگرافولید می‌باشد.
علاوه بر کاربردهای اصلی، این گیاه دارویی در درمان بیماری‌های مختلفی مانند: اختلالات کبدی، تب، زردی و مشکلات گوارشی نیز ارزشمند است. کارشناسان معتقد هستند که ممکن است بتوان از آندروگرافیس به عنوان یک درمان مکمل برای بیماری‌های قلبی عروقی استفاده کرد.
تحقیقات منتشر شده در مجله Carcinogenesis نشان می‌دهد که وقتی آندروگرافیس که به آن «پادشاه تلخی‌ها» نیز گفته می‌شود، همراه با شیمی‌درمانی استفاده شود، پتانسیل این را دارد که تحولی در درمان سرطان روده بزرگ مقاوم به شیمی‌درمانی ایجاد کند.
درخت کندر هندی (Boswellia serrata)
درخت کندر هندی یک درخت تولید‌کننده صمغ، بومی هند، آفریقا و شبه‌جزیره عربی است و از آن در آیین‌های مذهبی و درمانی استفاده می‌شود. عصاره‌های درخت کندر هندی به دلیل خواص ضدالتهابی، مسکن و تقویت‌کننده سیستم ایمنی برای درمان بیماری‌های مزمن التهابی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
عصاره‌های درخت کندر هندی می‌توانند به طور مؤثر علائم آسم و سندرم روده تحریک‌پذیر را کاهش دهند و در درمان بیماری‌های التهابی مانند روماتیسم و التهاب پوست بسیار مفید باشند.
این خواص به دلیل وجود اسیدهای بوسولیک در صمغ این درخت است که مسیرهای التهابی را مسدود می‌کند و آن را به یک درمان طبیعی موثر تبدیل می‌نماید. صمغ تنه درختان کندر هندی حاوی مواد ضدالتهابی است.
تحقیقات نشان می‌دهند که درخت کندر هندی می‌تواند عملکرد ذهنی را بهبود دهد، التهاب بدن را کاهش بخشد و مشکلات یادگیری و حافظه را در بیماران مبتلا به آلزایمر خفیف تا متوسط به طور قابل توجهی بهتر کند.
