بر اساس پژوهشی جدید، هوش مصنوعی ممکن است بیش از آنکه ابزاری برای خودکارسازی وظایف باشد به تقویت خلاقیت انسانی کمک کند.
به گزارش سرویس هوش مصنوعی تکناک، یافتههای این پژوهش که توسط پژوهشگران دانشگاه سوانزی انجام شده است، تصویر رایج از هوش مصنوعی را به عنوان فناوری جایگزین نیروی انسانی به چالش میکشد. برخلاف تصور عمومی که هوش مصنوعی را ابزاری برای حذف یا کاهش نقش انسان در فریندهای کاری میداند، نتایج این مطالعه نشان میدهد که این فناوری میتواند با درگیر کردن ذهن کاربران و الهامبخشی به آنها، نقش فعالی در افزایش خلاقیت ایفا کند.
پژوهشگران دانشکده علوم کامپیوتر دانشگاه سوانزی یکی از بزرگترین مطالعات انجامشده تاکنون را درباره همکاری انسان و هوش مصنوعی در طراحی خلاقانه اجرا کردند. این آزمایش آنلاین بیش از ۸۰۰ شرکتکننده را در بر گرفت و از آنها خواسته شد با کمک یک سامانه طراحی مبتنی بر هوش مصنوعی، خودروهای مجازی طراحی کنند. هدف اصلی این آزمایش، بررسی نحوه تعامل کاربران با پیشنهادهای تولیدشده توسط هوش مصنوعی و تأثیر این تعامل بر کیفیت و خلاقیت طراحیها بود.
برخلاف بسیاری از ابزارهای طراحی هوشمند که به طور پنهان خروجیها را بهینهسازی میکنند و نقش کاربر را به انتخاب نهایی محدود میسازند، سامانه مورد استفاده در این پژوهش رویکرد متفاوتی داشت. این سامانه از روشی به نام MAP-Elites بهره میبرد که بهجای ارائه یک یا چند گزینه بهینه، مجموعه متنوعی از طرحها را در قالب گالریهای بصری به کاربران نمایش میداد. این گالریها شامل طرحهای بسیار کارآمد، ایدههای غیرمعمول و حتی نمونههای عمداً ناقص بود.
این تنوع گسترده باعث شد شرکتکنندگان بهجای تمرکز سریع بر یک راهحل مشخص، دامنه وسیعتری از امکانها را بررسی کنند. پژوهشگران دریافتند که کاربران در مواجهه با این گالریهای متنوع، زمان بیشتری را صرف فرایند طراحی کردند و در نهایت، طرحهایی با کیفیت بالاتر و خلاقانهتر ارائه دادند. به این ترتیب، هوش مصنوعی در این پژوهش نه به عنوان جایگزین طراح، بلکه به عنوان یک همکار فکری عمل کرد که مسیرهای جدیدی را پیش روی کاربران قرار میداد.
دکتر شان والتون، پژوهشگر توریگ و دانشیار علوم کامپیوتر و نویسنده اصلی این مطالعه تأکید کرد که نگاه صرفاً ابزاری به هوش مصنوعی مانع درک ظرفیتهای واقعی آن میشود. وی تصریح کرد: «زمانی که کاربران با پیشنهادهای طراحی تولیدشده توسط هوش مصنوعی روبهرو شدند، زمان بیشتری را صرف کار کردند، احساس مشارکت بیشتری داشتند و طرحهایی خلاقانهتر ارائه دادند.» به گفته او، موضوع فقط افزایش سرعت یا بهرهوری نبود، بلکه شکلگیری نوعی همکاری خلاقانه میان انسان و سامانه هوشمند اهمیت داشت.
یکی از نکات کلیدی این پژوهش، بازنگری در شیوههای رایج ارزیابی ابزارهای طراحی مبتنی بر هوش مصنوعی است. در بسیاری از موارد، معیارهایی مانند تعداد کلیکها، میزان استفاده از پیشنهادها یا سرعت انجام وظیفه برای سنجش موفقیت این ابزارها به کار میرود. پژوهشگران دانشگاه سوانزی معتقد هستند که این شاخصها برای درک واقعی تأثیر هوش مصنوعی کافی نیستند و تصویر ناقصی از تجربه کاربر ارائه میدهند.
این مطالعه که نتایج آن در نشریه علمی Transactions on Interactive Intelligent Systems منتشر شده است، پیشنهاد میکند که ارزیابی ابزارهای هوش مصنوعی باید ابعاد احساسی، شناختی و رفتاری کاربران را نیز در نظر بگیرد. میزان درگیری ذهنی، احساس الهام، تمایل به آزمایش ایدههای تازه و آمادگی برای پذیرش ریسکهای خلاقانه از جمله عواملی هستند که میتوانند نشاندهنده موفقیت واقعی یک سامانه هوشمند باشند.
بر اساس یافتههای این پژوهش، شرکتکنندگان بیشترین واکنش مثبت را به گالریهایی نشان دادند که شامل طیف گستردهای از ایدهها بود؛ حتی ایدههایی که در نگاه نخست ضعیف یا ناموفق به نظر میرسیدند. این نمونهها به کاربران کمک کرد از فرضهای اولیه خود فاصله بگیرند و فضای طراحی گستردهتری را تجربه کنند. پژوهشگران این رویکرد را نوعی تنوع ساختاریافته توصیف میکنند که از تمرکز زودهنگام بر یک ایده جلوگیری میکند و مسیرهای خلاقانه تازهای را میگشاید.
با گسترش استفاده از هوش مصنوعی در حوزههایی مانند مهندسی، معماری، طراحی صنعتی، موسیقی و طراحی بازیهای رایانهای، نتایج این پژوهش میتواند پیامدهای مهمی برای آینده ابزارهای خلاقانه داشته باشد. به باور پژوهشگران، تمرکز صرف بر خودکارسازی ممکن است فرصتهای ارزشمند همکاری میان انسان و ماشین را نادیده بگیرد.
در نهایت، این گزارش نشان میدهد که پرسش اصلی درباره آینده هوش مصنوعی تنها این نیست که این فناوری چه کارهایی میتواند انجام دهد، بلکه این است که چگونه میتواند به انسانها کمک کند بهتر بیندیشند، خلاقتر عمل کنند و همکاری مؤثرتری با سامانههای هوشمند داشته باشند.
