ایلان ماسک با پیشنهاد ساخت سپر ماهواره‌ای هوش مصنوعی برای بازتاب نور خورشید و کاهش دمای زمین، بحثی تازه و جنجالی در مهندسی اقلیم برانگیخته است.
به گزارش تکناک، مدیرعامل SpaceX و Tesla در پستی در شبکه اجتماعی X از ایده‌ای سخن گفته که هدف آن «تاریک کردن بخشی از خورشید» برای کاهش دمای زمین است. این طرح که با عنوان «مدیریت تابش خورشیدی» یا SRM شناخته می‌شود، تلاشی است برای بازتاب بخشی از نور خورشید به فضا تا گرمایش جهانی کنترل شود.
این ایده در حالی مطرح شده که جهان بیش از هر زمان دیگری با بحران اقلیمی روبه‌رو است. بر اساس داده‌های سازمان ملل، میانگین دمای زمین به سطحی نزدیک به آستانه خطرناک ۱.۵ درجه سانتی‌گراد رسیده و اهداف توافق پاریس برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای در بسیاری از کشورها محقق نشده است. در چنین شرایطی، فناوری‌های موسوم به «مهندسی اقلیم» از جمله SRM، به عنوان گزینه‌ای اضطراری برای نجات سیاره مطرح شده‌اند.
بیشتر بخوانید: خنک کردن زمین با بازتاب نور خورشید، راه‌حل نجات‌بخش یا فاجعه اقلیمی؟
ماسک در پیام خود نوشت که ماهواره‌ها می‌توانند برای کنترل میزان نور خورشید ورودی به زمین به‌کار گرفته شوند. این رویکرد که «مدیریت تابش خورشیدی مبتنی بر فضا» نام دارد، از مجموعه‌ای از آینه‌ها یا سطوح بازتاب‌دهنده در مدار زمین استفاده می‌کند تا بخشی از نور خورشید را به فضا بازتاب دهد. به گفته کارشناسان، چنین سیستمی، ترکیبی از دانش اقلیم، فیزیک خورشیدی و مهندسی هوافضا خواهد بود؛ تلفیقی که تاکنون فقط در حد نظریه باقی مانده است.
با وجود این، ورود نام ایلان ماسک به این حوزه باعث شده است که نگاه‌ها به سمت SpaceX معطوف شود؛ شرکتی که در حال حاضر بیش از ۶۰۰۰ ماهواره Starlink را در مدار دارد و بزرگ‌ترین شبکه ماهواره‌ای جهان را اداره می‌کند. به همین دلیل، بسیاری از تحلیلگران احتمال می‌دهند که اگر ایده سپر ماهواره‌ای هوش مصنوعی به مرحله اجرا برسد، SpaceX تنها بازیگری است که توانایی فنی برای پیاده‌سازی آن را دارد.
اما کارشناسان اقلیم و سیاست‌گذاران نسبت به این طرح هشدار داده‌اند. به باور آنان، تغییر در میزان تابش خورشیدی می‌تواند پیامدهای پیش‌بینی‌ناپذیری برای سامانه‌های آب‌وهوایی جهان داشته باشد. یک خطای محاسباتی ممکن است الگوهای بارش را مختل کند، مناطق کشاورزی را دچار خشکسالی نماید یا سرمای ناگهانی در بخش‌هایی از زمین ایجاد کند. از سوی دیگر، هنوز هیچ چارچوب بین‌المللی مشخصی برای کنترل چنین پروژه‌هایی وجود ندارد و این پرسش مطرح است که چه کشوری حق دارد تصمیم بگیرد چه زمانی و به چه میزان «زمین را سایه‌دار» کند.
از منظر فنی نیز چالش‌ها بسیار هستند. به گفته پژوهشگران، ایجاد سپری بازتابی در مدار زمین نیازمند صدها یا هزاران ماهواره عظیم‌الجثه است که بتوانند در هماهنگی دقیق با یکدیگر عمل کنند. علاوه بر این، هزینه نگهداری، خطر برخورد با زباله‌های فضایی و اثرات احتمالی بر تابش طبیعی خورشید بر زمین، هنوز به‌طور کامل بررسی نشده‌اند.
بیشتر بخوانید: زمین تا سه سال دیگر از مرز فاجعه بار گرمایش عبور می کند
در سال‌های اخیر چند استارت‌آپ در آمریکا و اروپا آزمایش‌هایی در مقیاس کوچک، از جمله تزریق ذرات بازتابنده به استراتوسفر یا استفاده از بالن‌های آینه‌ای برای بازتاب نور خورشید انجام داده‌اند. با وجود این، هیچ‌کدام هنوز از مرحله تحقیقاتی فراتر نرفته‌اند.
در این میان، حمایت غیرمستقیم ماسک می‌تواند فضای رقابت در این حوزه را تغییر دهد. اگر SpaceX تصمیم بگیرد در پروژه‌ای مشابه مشارکت کند، بدون شک بازار کوچک مهندسی اقلیم دگرگون خواهد شد و شرکت‌های تازه‌کار از میدان خارج خواهند شد.
با وجود این، هیچ نشانه‌ای در دست نیست که ماسک واقعاً برنامه‌ای عملی برای اجرای SRM در دستور کار داشته باشد. بسیاری از تحلیلگران اظهارنظر او را بیشتر نوعی «آزمون افکار عمومی» یا طرح ذهنی می‌دانند تا نقشه اجرایی باشد.
با توجه به رکوردهای بی‌سابقه دمایی در دو سال اخیر و کاهش سرعت پیشرفت در کاهش انتشار کربن، حتی ایده‌هایی که تا چندی پیش تخیلی به نظر می‌رسیدند، اکنون در کانون بحث‌های جدی قرار گرفته‌اند.
در نهایت، شاید پروژه «سپر ماهواره‌ای هوش مصنوعی» هرگز به واقعیت نپیوندد، اما ورود ایلان ماسک به گفت‌وگوی جهانی درباره مهندسی اقلیم نشان می‌دهد که مرز میان فناوری، سیاست و آینده زیست بشر بیش از هر زمان دیگری در هم تنیده شده است.
