نقش معماری سازمانی و فناوری اطلاعات در تحول دیجیتال

عبارت «تحول دیجیتال» این روزها همه‌جا شنیده می‌شود. این اصطلاح به‌طور مداوم در زمینه‌های تجاری مطرح می‌شود و ممکن است این‌گونه به نظر برسد که قرار است تحول دیجیتال صنایع مختلف را به‌طور کامل دگرگون کند.

در این مقاله از تک‌ناک قرار است تا بیشتر در مورد تحول دیجیتال و همچنین معماری سازمانی و فناوری اطلاعات بدانیم.

اما دقیقاً تحول دیجیتال چیست و چرا مشارکت معماران سازمانی و فناوری اطلاعات در آن اهمیت دارد؟ با ما همراه باشید.

تحول دیجیتال چیست؟

تحول دیجیتال به معنای دگرگونی عمیق در فعالیت‌های تجاری و سازمانی، فرآیندها، شایستگی‌ها و مدل‌های کسب‌وکار است که هدف آن بهره‌برداری کامل از تغییرات و فرصت‌های ایجادشده توسط ترکیبی از فناوری اطلاعات و دیجیتال و تأثیر فزاینده آن‌ها بر جامعه، به‌صورت راهبردی و دارای  اولویت‌ و با در نظر گرفتن تحولات حال و آینده است.

این تغییر دیجیتال کنونی را می‌توان با اختراع ماشین چاپ یا اینترنت مقایسه کرد. مدل‌های کسب‌وکار زیر سؤال رفته‌اند و فناوری برای شرکت‌ها بیش از هر زمان دیگری اهمیت پیدا کرده است. در چنین دورانی، سازمان‌ها باید مدل‌های جدیدی از همکاری را پیدا کنند تا بتوانند موفق باقی بمانند.

تحول دیجیتال، زمینه‌های پیشرفت را به‌صورت چالش‌هایی برای سازمان‌ها مطرح می‌کند. این تحولات، شرکت‌ها را به سمت چابکی بیشتر، تمرکز بر مشتری، نوآوری، بهره‌وری و همکاری تیمی سوق می‌دهند. فناوری‌هایی نظیر کلان داده (Big Data) و اینترنت اشیاء (IoT) نیز سازمان‌ها را وادار می‌کنند تا به دنبال جریان‌های درآمدی مبتنی بر خدمات باشند. این تلاش‌ها معمولاً با سرعت بالایی اتفاق می‌افتند. در این مقاله، تمرکز اصلی روی تأثیر تحول دیجیتال بر معماری سازمانی خواهد بود.

معماری سازمانی چیست؟

معماری سازمانی یا EA روشی است که یک سازمان از طریق آن زیرساخت فناوری اطلاعات (IT) خود را برنامه‌ریزی و سازمان‌دهی می‌کند. با استفاده از تحلیل، طراحی، برنامه‌ریزی و اجرای معماری سازمانی، دستیابی به نتایج مطلوب کسب‌وکار آسان‌تر می‌شود. در این مسیر، معماری سازمانی به‌عنوان یک راهنما عمل می‌کند.

دنیای کسب‌وکار با سرعت در حال تغییر است. فناوری‌های جدید، شیوه کار کردن افراد را دگرگون کرده و به اعضای تیم این امکان را می‌دهد که از هر مکان و در هر زمان کار کنند. معماری سازمانی مسیر حرکت به‌سوی اهداف تجاری را در یک بازه زمانی مشخص تعریف می‌کند. با پیشرفت فناوری، EA  به سازمان کمک می‌کند تا تعادلی بین عملکرد IT و توسعه کسب‌وکار ایجاد شود.

هدف معماری سازمانی، طراحی یک برنامه منسجم و جامع برای ساختاردهی سازمان است. مدل EA تصویری بلندمدت از کسب‌وکار ترسیم می‌کند و فرآیندهای کاری، ساختار سلسله‌مراتبی، سیستم‌های اطلاعاتی و فناوری‌های مورد استفاده را شرح می‌دهد. همچنین، EA  این امکان را فراهم می‌کند که نوآوری‌های مدرن به‌راحتی در سازمان پذیرفته و پیاده‌سازی شوند.

تحول دیجیتال ایده‌ای جدید نیست، اما ظهور فناوری‌های خاصی مانند رسانه‌های اجتماعی، موبایل، تحلیل داده و رایانش ابری (SMAC) امکان اجرای آن را فراهم کرده‌اند. اگر به‌درستی پیاده‌سازی شود، تحول دیجیتال می‌تواند فرهنگ سازمانی، سرعت ارائه نسخه‌های نرم‌افزاری و طول چرخه‌های توسعه را به‌کلی دگرگون کند.

موفقیت در تحول دیجیتال در گرو مدرن سازی، تکرار سریع و مقیاس‌پذیری بالای برنامه‌های کاربردی سفارشی است. اما متاسفانه اغلب برنامه‌های فعلی سازمان‌ها چنین قابلیت‌هایی ندارند.

معماری سازمانی برای تحول دیجیتال

سکوی دیجیتال (Digital Platform) نتیجه‌ای از معماری سازمانی است. در این سکو، مؤلفه‌های کسب‌وکار، داده، اپلیکیشن و فناوری ذخیره می‌شوند. معماری سازمانی امکان طراحی، توسعه، استقرار و ارائه سریع خدمات دیجیتال را فراهم می‌سازد.

کسب‌وکارهای امروزی تحت فشار هستند تا کارایی و اثربخشی خود را در دنیای تجارت افزایش دهند. آن‌ها فعالیت‌هایی را برای دستیابی به جهت‌گیری استراتژیک کسب‌وکار انجام می‌دهند و ظرفیت‌های جدید و واقعی را آزاد می‌سازند. برای پاسخ‌گویی مؤثر به محیط و بازار در حال تغییر، شرکت‌ها باید با این شرایط سازگار شده و منابع و دارایی‌های فناوری اطلاعات را با فرآیندهای تجاری خود یکپارچه کنند.

در این نقطه، معماری سازمانی (EA) از شرکت‌ها در مستندسازی وضعیت فعلی و مطلوب پشتیبانی می‌کند. زیرساخت‌های دیجیتال، فرآیندها و قابلیت‌های سازمانی برای این فرایند اهمیت زیادی دارند. EA به‌عنوان یک راهبرد برای دستیابی به اهداف خاص کسب‌وکار در نظر گرفته می‌شود و به سازمان‌ها کمک می‌کند تا چابک، سازگار، مشتری محور و ارائه‌دهنده خدمات باکیفیت باشند. همچنین، EA  آن‌ها را قادر می‌سازد تصمیم‌گیری‌های بهتری در سطح سازمان انجام دهند.

معماری سازمانی همچنین یک عامل بسیار مهم در طراحی ساختار شرکت‌ها به شمار می‌رود؛ به‌عبارت‌دیگر، وضعیت فعلی و مطلوب اهداف استراتژیک شرکت‌ها را مستندسازی می‌کند.

معماری سازمانی (EA) برای حمایت از تلاش‌های تجاری، فرآیندهای کسب‌وکار و محیط IT مرتبط، اهمیت فراوانی دارد.

چالش‌های تحول دیجیتال در معماری سازمانی

تحول دیجیتال فرآیندی پیچیده و چندلایه است که بدون داشتن زیرساخت معماری سازمانی قوی، ممکن است با شکست مواجه شود. در ادامه به پنج چالش اصلی که در مسیر تحول دیجیتال، معماری سازمانی با آن‌ها روبه‌روست اشاره می‌کنیم:

1-      تغییر در انتظارات مشتریان

با پیشرفت فناوری، مشتریان امروز خواهان خدمات سریع، دقیق، شخصی‌سازی‌شده و چند کاناله هستند. فرهنگ “همیشه در دسترس” و گسترش گزینه‌های سلف‌سرویس، مصرف‌کننده‌ای آگاه و خودکفا را ایجاد کرده است. معماری سازمانی باید طوری طراحی شود که بتواند فناوری‌های جدید را با توجه به نیازهای متغیر مشتریان ادغام کند و تجربه‌ای یکپارچه و منحصربه‌فرد برای آن‌ها فراهم آورد.

2-    نبود استراتژی دقیق و هدفمند

تحول دیجیتال بدون نقشه راه مشخص منجر به سردرگمی، شکست پروژه‌ها و فرسایش کارکنان می‌شود. معماری سازمانی باید بر پایه یک استراتژی دیجیتال جامع بنا شود که کاملاً با اهداف کلی کسب‌وکار هماهنگ باشد. این استراتژی باید موانع دیجیتالی شدن را از بین ببرد و فرآیندها را چابک و مؤثر کند.

3-   کمبود مهارت‌های فناوری اطلاعات (IT Skill Gap)

یکی از موانع اصلی تحول دیجیتال، کمبود نیروی انسانی ماهر در حوزه‌هایی مانند معماری اپلیکیشن، مهاجرت داده، یکپارچه‌سازی نرم‌افزار، تحلیل داده و امنیت سایبری است. این کمبود مهارتی می‌تواند پروژه‌های دیجیتالی را برای ماه‌ها متوقف کند. راهکار این چالش می‌تواند آموزش مجدد نیروهای فعلی یا جذب مشاوران و متخصصان خارجی باشد.

4-     فرهنگ سازمانی مقاوم در برابر تغییر

اگرچه تحول دیجیتال در اصل یک مسئله فناوری است، اما فرهنگ سازمانی مانعی جدی برای پیاده‌سازی موفق آن محسوب می‌شود. مقاومت در برابر تغییر، ترس از اتوماسیون، یا بی‌اعتمادی به ابزارهای دیجیتال، همگی می‌توانند مانع پذیرش تحول شوند. معماران سازمانی باید به روشنی مزایای تحول دیجیتال را برای کارکنان و ذینفعان شرح دهند و آن را در جهت بهبود تجربه کاری و مشتریان معرفی کنند.

5-    دشواری در شناسایی شاخص‌های کلیدی عملکرد (KPIs)

رهبران سازمانی اغلب انتظار دارند نتایج سریع از پروژه‌های تحول دیجیتال و معماری سازمانی مشاهده کنند. این فشار می‌تواند منجر به بی‌توجهی به تست، امنیت و شاخص‌های عملکرد واقعی شود. در حالی که بدون تعریف دقیق KPI ها، امکان سنجش پیشرفت پروژه و تضمین موفقیت آن وجود ندارد. معماری سازمانی باید با استفاده از داده‌های قابل اعتماد و تست‌های مکرر، شاخص‌هایی شفاف برای اندازه‌گیری موفقیت تحول دیجیتال ارائه دهد.

نقش معمار سازمانی در تحول دیجیتال

عدم ایفای نقش حیاتی توسط معماری سازمانی، زنگ خطری برای رهبران سازمان و متخصصان EA (Enterprise Architecture) است.

از یک‌سو، نیاز به شفافیت و همسویی میان کسب‌وکار و فناوری اطلاعات روزبه‌روز در حال افزایش است. بدون آگاهی از داده‌ها، اپلیکیشن‌ها و قابلیت‌های تجاری موجود، چگونه یک سازمان می‌تواند با چالش‌های پیوسته تحول مقابله کند؛ چالش‌هایی که برای بقای سازمان حیاتی هستند؟

از سوی دیگر، چگونه متخصصان EA می‌توانند از تصویر کلیشه‌ای موجود فاصله بگیرند و به عنوان عوامل مؤثر بر کسب‌وکار شناخته شوند؟

برای پاسخ به این چالش‌ها، یک معماری سازمانی مدرن باید پنج ویژگی کلیدی داشته باشد:

۱. توانایی در اجرا

دوران مدل‌سازی صرف دیگر گذشته است. معماران سازمانی مدرن باید بررسی کنند کدام سیستم‌ها و فرآیندها در حال حاضر مؤثر هستند و چالش‌ها و فرصت‌های آتی را به‌سرعت تشخیص دهند. آن‌ها باید توانایی جمع‌آوری، ساختاردهی و تحلیل سریع اطلاعات را داشته باشند تا در مواجهه با مشکلات، راه‌حل‌های ممکن را پیشنهاد و پیگیری کنند. همچنین در دسترس باشند و تا رسیدن به نتیجه، پشتیبانی لازم را ارائه دهند.

۲. آشنایی عمیق با فناوری (Tech-savvy)

معماران سازمانی مدرن باید مهارت‌های دیجیتال را فراگیرند و بتوانند ارزش ملموسی برای مدیران ایجاد کنند. آن‌ها باید با API های مرتبط با صنعت، معماری میکرو سرویس‌ها، رویه‌های DevOps و پایگاه‌های داده نوظهور آشنا باشند و تأثیر هر خدمت پیشنهادی را بر کل سازمان بسنجند.

۳. ذهنیت چابک (Agile mindset)

چابکی از ویژگی‌های کلیدی معماران موفق است. آشنایی با چارچوب‌های توسعه چابک مانند اسکرام و کانبان ضروری است. EA ها باید با خروج از ذهنیت سنتی و نزدیک شدن به نقش مدیر پروژه، مسیرهایی برای تحویل سریع پروژه، تولید نتایج قابل اتکا، و داده‌های حیاتی ترسیم کنند؛ در حالی‌ که الزامات امنیت، حریم خصوصی و انطباق را نیز در نظر می‌گیرند.

۴. تصمیم‌گیری مبتنی بر داده

تمام تصمیمات باید بر پایه داده‌ها باشند. تصمیمات داده محور به رهبری سازمان کمک می‌کنند تا سرمایه‌گذاری‌های درست انجام دهد و منابع را بر روی مهم‌ترین فعالیت‌های ارزش زا متمرکز کند. EA های مدرن باید تحلیل‌های به روز را در اختیار داشته، فرضیات را با داده اثبات کنند، تست‌های A/B انجام دهند و فقط با تکیه بر داده‌های معتبر تصمیم‌گیری کنند.

۵. نقش مبلغ (Evangelistic)

معماران سازمانی باید اشتیاق واقعی نسبت به فناوری داشته باشند و آن را به تیم‌ها منتقل کنند. یک موضوع مهم مثل مهاجرت به فضای ابری، میکرو سرویس‌ها یا DevOps را انتخاب کرده و به‌طورجدی درباره آن تحقیق کرده و با شور و انگیزه از آن دفاع کنند.

در مجموع، معمار سازمانی مدرن نه‌تنها یک تحلیل‌گر فناوری، بلکه یک مشاور راهبردی، نوآور و رهبر تحول در عصر دیجیتال است.

جمع‌بندی

تحول دیجیتال در نگاه اول پیچیده و دور از دسترس به نظر می‌رسد. به همین دلیل، سازمان‌ها باید از همین حالا یک نقشه‌راه مشخص و عملیاتی طراحی کنند تا بتوانند به‌طور مؤثر به تحول دیجیتال دست یابند.

برای این مسیر، می‌توان آن را در سه مرحله زمانی اساسی تقسیم کرد:

کاری که باید تا فردا انجام دهید:
درک کنید که دیجیتالی شدن دیر یا زود کسب‌وکار شما را دگرگون خواهد کرد. درون سازمان خود این پیام را منتقل کنید که تحول دیجیتال صرفاً یک مسئله IT نیست، بلکه کل سازمان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. به‌طور واقع‌گرایانه میزان بلوغ دیجیتال سازمان خود را ارزیابی کرده و مشخص کنید که برای رقابت‌پذیری، به چه سطحی از بلوغ دیجیتال نیاز دارید.

کاری که باید تا هفته آینده انجام دهید:
یک ائتلاف اولیه تشکیل دهید. ذینفعان کلیدی را که بیشترین تأثیر را از این تحول می‌پذیرند، شناسایی کنید. ممکن است این افراد شامل مدیر پروژه‌ای باشند که با پیچیدگی‌ها دست‌وپنجه نرم می‌کند، متخصص زیرساختی که اولویت‌های کسب‌وکار را درک نمی‌کند یا رهبر تجاری‌ای که مسئول تخصیص بودجه است. به آن‌ها در ایجاد شفافیت IT کمک کنید. روی فرصت‌های ساده و در دسترس تمرکز کرده و به تحقق آن‌ها کمک کنید.

کاری که باید تا سال آینده انجام دهید:
اطمینان حاصل کنید که بخشی از هر ابتکار دیجیتال هستید. از پروژه‌های ساده شروع کرده و به سمت ایجاد یک پلتفرم معماری سازمانی قابل‌اعتماد با داده‌های مستند حرکت کنید. تنها روی سؤالات کلیدی تمرکز داشته باشید و اجازه ندهید مسائل عملیاتی یا موانع سازمانی شما را منحرف کنند.

با این رویکرد مرحله‌به‌مرحله، تحول دیجیتال دیگر مفهومی مبهم نخواهد بود، بلکه به فرآیندی ملموس، قابل مدیریت و نتایج‌محور تبدیل می‌شود. معماران سازمانی نقشی کلیدی در موفقیت این مسیر دارند.