فهرست مطالب
قارههای زمین هر ثانیه به اندازه چهار استخر المپیک آب شیرین خود را از دست میدهند و این بحران آب پیامدهای شدیدی برای اشتغال، امنیت غذایی و تامین منابع آب در پی دارد.
به گزارش سرویس علمی تکناک، قارههای زمین با سرعتی هشداردهنده در حال خشک شدن هستند و یک گزارش تازه، جامعترین تصویر تاکنون از مکان و علل ناپدید شدن آب شیرین را ارائه داده و راهکارهای مشخصی برای مقابله با این بحران ترسیم کرده است.
خشک شدن قارهها به معنای کاهش بلندمدت دسترسی به آب شیرین در پهنههای گسترده است و ناشی از تسریع در ذوب برف و یخ، ذوب یخزدگی دائمی، تبخیر و برداشت بیرویه از منابع زیرزمینی است؛ این تعریف شامل ذوب یخهای گرینلند و قطب جنوب نمیشود.
فن ژانگ، نویسنده ارشد و مسئول جهانی بخش آب، اقتصاد و تغییرات اقلیمی بانک جهانی، در مصاحبهای مشترک با جی فامیگلیتی، هیدرولوژیست ماهوارهای و استاد پایداری دانشگاه ایالتی آریزونا، گفت: «ما معمولا تصور میکنیم بحران آب یک مسئله محلی است، اما یافتههای ما نشان میدهد که مشکلات آب محلی میتوانند به سرعت فراتر از مرزهای ملی گسترش یافته و به یک چالش بینالمللی تبدیل شوند.»
قارهها اکنون نقش بیشتری نسبت به یخچالهای طبیعی در افزایش سطح دریاها دارند، زیرا آب شیرین از دست رفته در نهایت به اقیانوسها میریزد. این گزارش نشان داد که این میزان تقریباً برابر با ۱۱.۴ تریلیون فوت مکعب (۳۲۴ میلیارد متر مکعب) آب در سال است که کافی است نیاز سالانه آب ۲۸۰ میلیون نفر را تامین کند. ژانگ افزود: «هر ثانیه چهار استخر المپیک آب شیرین از دست میرود.»
حتما بخوانید: چین قدرتمندترین نیروگاه برقآبی جهان را در سایه هیمالیا میسازد + تصاویر
01
از 03گزارش بانک جهانی درمورد بحران آب
گزارش بانک جهانی که در ۴ نوامبر منتشر شد، پیامدهای گسترده خشک شدن قارهها را نشان میدهد. این یافتهها بر پایه ۲۲ سال داده ماموریت GRACE ناسا، که تغییرات کوچک گرانش زمین ناشی از جابجایی آب را اندازهگیری میکند، و دو دهه اطلاعات اقتصادی و کاربری زمین و مدلسازیهای هیدرولوژیک و رشد محصولات به دست آمده است. میانگین آب شیرین از دست رفته از قارهها هر سال معادل ۳ درصد از بارش خالص سالانه جهانی است و این میزان در مناطق خشک و نیمهخشک به ۱۰ درصد افزایش مییابد، به این معنی که مناطقی مانند جنوب آسیا بیشترین آسیب را متحمل میشوند. این پدیده به سرعت در حال گسترش است؛ مطالعهای که ژانگ و همکارانش اوایل امسال منتشر کردند نشان داد که مناطق خشک جداگانه در حال پیوستن و شکلگیری مناطق خشک بزرگ هستند.
بیشتر بخوانید: تصفیه آب بدون کلر ممکن شد!
پیامدهای آن هماکنون محسوس است. مناطقی که کشاورزی محور اصلی اقتصاد و بزرگترین اشتغال را دارند، مانند آفریقای جنوب صحرای بزرگ و جنوب آسیا، آسیبپذیرترین نقاط هستند. در آفریقای جنوب صحرای بزرگ، شوکهای خشکی سالانه بین ۶۰۰ تا ۹۰۰ هزار شغل را کاهش میدهد و گروههای آسیبپذیر، مانند کشاورزان بدون زمین، بیشترین ضربه را میبینند. کشورهایی که بخش کشاورزی بزرگی ندارند نیز بهطور غیرمستقیم تحت تاثیر قرار میگیرند، زیرا بیشتر مواد غذایی و کالاهای خود را از مناطق خشکشده وارد میکنند.
02
از 03پیامد خشک شدن قارهها
پیامدهای خشک شدن قارهها برای اکوسیستمها نیز بسیار شدید است. این روند احتمال وقوع و شدت آتشسوزیهای جنگلی را بالا میبرد. دستکم ۱۷ از ۳۶ نقطهی مهم تنوع زیستی جهان (از جمله ماداگاسکار، بخشهایی از جنوب شرق آسیا و برزیل) کاهش دسترسی به آب شیرین و افزایش ریسک آتشسوزی را نشان میدهند.
به گفته فامیگلیتی، عامل اصلی خشک شدن قارهها و بحران آب استخراج بیرویه آبهای زیرزمینی است. در بیشتر مناطق جهان، این منابع محافظت و مدیریت مناسبی ندارند و دهههاست که به شکل آزاد و بیقید و شرط برداشت میشوند. با ادامه روند گرمایش و خشکی زمین در پی تغییرات اقلیمی، احتمال استخراج بیشتر آبهای زیرزمینی افزایش مییابد، زیرا رطوبت خاک و منابع آب یخچالی در حال کاهش هستند.
با این حال، وضع قوانین کارآمد و ارائه مشوقها میتواند برداشت بیرویه از آبهای زیرزمینی را کاهش دهد. با توجه به اینکه کشاورزی ۹۸ درصد از مصرف آب جهانی را تشکیل میدهد، بهبود بهرهوری آب در این بخش میتواند حجم عظیمی از منابع آب را حفظ کند. مطالعات نشان میدهد که اگر بهرهوری مصرف آب برای ۳۵ محصول کشاورزی کلیدی از جمله گندم و برنج به سطح متوسط ارتقا یابد، حجم آب صرفهجوییشده میتواند نیاز سالانه ۱۱۸ میلیون نفر را پوشش دهد.
روشهای بهبود بهرهوری آب در کشاورزی متنوع است؛ کشورها میتوانند مناطق کشت محصولات را با توجه به دسترسی به آب شیرین تغییر دهند یا با بهرهگیری از فناوریهایی مانند هوش مصنوعی، زمانبندی و میزان آبیاری را بهینه کنند.
همچنین، تعیین محدودیت برای استخراج آبهای زیرزمینی، ارائه یارانه به کشاورزان و افزایش قیمت آب کشاورزی میتواند بهرهوری را افزایش دهد. دادههای گزارش نشان میدهد کشورهایی که قیمت انرژی در آنها بالاتر است، روند خشک شدن آبهای زیرزمینی در آنها کندتر است، زیرا هزینه پمپاژ بالاتر به افزایش بهرهوری مصرف آب کمک میکند. در مجموع، مدیریت منابع آب در سطح ملی اثربخش است. کشورهایی که برنامههای مدیریت آب جامعی دارند، منابع آب شیرین خود را دو تا سه برابر کندتر از کشورهایی با مدیریت ضعیف مصرف میکنند.
03
از 03تجارت آب
تجارت آب مجازی یکی از راهکارهای موثر جهانی برای مقابله با بحران آب است، مشروط بر آنکه بهدرستی اجرا شود. این نوع تجارت زمانی رخ میدهد که کشورها، آب شیرین را به شکل محصولات کشاورزی و کالاهای پرمصرف آب مبادله کنند.
براساس گزارش، مصرف جهانی آب بین سالهای ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۹ حدود ۲۵ درصد افزایش یافته است و یکسوم این رشد در مناطقی رخ داده که پیشتر در حال خشک شدن بودهاند، از جمله آمریکای مرکزی، شمال چین، شرق اروپا و جنوبغرب آمریکا. بخش عمده این آب برای آبیاری محصولات پرمصرف با روشهای ناکارآمد صرف شده است. جهان همچنین شاهد گرایش به کشت محصولات پرآب مانند گندم، برنج، پنبه، ذرت و نیشکر بوده است؛ از میان ۱۰۱ کشور در معرض خشکی، ۳۷ کشور کشت این محصولات را افزایش دادهاند.
تجارت آب مجازی میتواند با جابجایی این محصولات به کشورهایی که مشکل کمآبی ندارند، صرفهجویی عظیمی در مصرف آب ایجاد کند. به عنوان مثال، بین سالهای ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۵، اردن با واردات گندم از آمریکا و ذرت از آرژانتین، ۲۵۰ میلیارد فوت مکعب (۷ میلیارد متر مکعب) آب ذخیره کرد.
در سطح جهانی، طی سالهای ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۹، تجارت آب مجازی سالانه ۱۶.۸ تریلیون فوت مکعب (۴۷۵ میلیارد متر مکعب) آب صرفهجویی کرده که معادل ۹٪ آب مصرفی برای کشت ۳۵ محصول حیاتی جهان است. ورود محصولات پرآب به کشورهایی با کمبود آب در واقع همان واردات آب است و به حفظ منابع داخلی آنها کمک میکند.
برای مطالعه بیشتر: ۶۰ درصد از خشکیهای زمین خارج از محدوده امن قرار دارند
با این حال، این تجارت همیشه بدون چالش نیست؛ ممکن است برای یک کشور کمآب مفید باشد اما منابع کشور دیگر را به شدت کاهش دهد. نمونه آن، کشت یونجه پرآب در مناطق خشک آمریکا برای صادرات به عربستان است؛ عربستان بهرهمند میشود، اما آبخوانهای آریزونا در معرض خالی شدن قرار دارند. راهکارهای ارائهشده در گزارش در سه محور اصلی جای میگیرند: کنترل تقاضای آب، افزایش منابع از طریق بازچرخانی و نمکزدایی، و تضمین توزیع عادلانه و موثر منابع آب.
اگر این تغییرات اجرا شوند، استفاده پایدار از آب شیرین بهطور واقعی امکانپذیر خواهد بود و این امر دلیلی برای خوشبینی فراهم میکند. تغییرات کوچک میتواند اثرات قابل توجهی داشته باشد، هرچند چالشها جدیاند؛ جمعیت در حال رشد است و نیاز به تولید غذای بیشتر وجود دارد. شاید نتوان صرفاً با فناوری مشکل را حل کرد، اما با نگاه به دهههای پیش رو، اصلاح سیاستها، نوآوریهای مالی و پیشرفتهای فناورانه، دلایل امیدوارکنندهای برای حفظ و بهبود منابع آب وجود دارد.
