ویروس فلج اطفال که در سطح جهانی ریشه‌کن شده، به تازگی در فاضلاب کشورهای آلمان، اسپانیا و لهستان شناسایی شده است.
به گزارش تکناک، این کشف هشداری برای اروپا است که در صورت کاهش پوشش واکسیناسیون، امکان دارد این بیماری دوباره گسترش یابد.
در سال 1988، سازمان بهداشت جهانی (WHO) تصمیم گرفت که بیماری فلج اطفال را در سطح جهان ریشه‌کن کند. فقط ده سال بعد از این تصمیم، یکی از سه نوع ویروس فلج اطفال تقریبا به طور کامل از بین رفت و این بیماری به صفر مورد جدید رسید.
فلج اطفال یا پولیومیلیت، یک بیماری بسیار مسری است که توسط ویروس پولیو ایجاد می‌شود. این ویروس سیستم عصبی را هدف قرار می‌دهد و ممکن است در عرض چند ساعت باعث فلج کامل شود.
این ویروس از طریق دهان وارد بدن می‌شود و در روده تکثیر می‌یابد. افراد آلوده، ویروس را از طریق مدفوع به محیط اطراف منتقل می‌کنند.
حدود یک نفر از هر 200 نفر آلوده به ویروس پولیو، دچار فلج غیرقابل برگشت می‌شود، که اغلب پاها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. از میان افرادی که فلج می‌شوند، 5 تا 10 درصد به دلیل فلج شدن عضلات تنفسی جان خود را از دست می‌دهند.
از سال 1988، موارد ابتلا به ویروس پولیو در سطح جهان بیش از 99 درصد کاهش یافته است. در حال حاضر، تنها دو کشور پاکستان و افغانستان هنوز درگیر بیماری فلج اطفال هستند و این بیماری در این کشورها به طور منظم انتقال می‌یابد.
با وجود این، کشف جدید ویروس فلج اطفال در سه کشور اروپایی به معنی ابتلا به بیماری فلج اطفال در جمعیت نیست، اما هشداری برای اروپا است که در سال 2002 به عنوان منطقه‌ای عاری از پولیو اعلام شده بود.
ویروس فلج اطفال از مناطقی آمده است که هنوز ویروس در آنها وجود دارد. این موضوع باعث شیوع‌هایی در تاجیکستان و اوکراین در سال 2021 و در اسرائیل در سال 2022 شده است. اما در بریتانیا، جایی که ویروس در سال 2022 در فاضلاب شناسایی شد، هیچ مورد فلج اطفالی گزارش نشده است.
این اطلاعات نشان می‌دهد که شناسایی ویروس پولیو در فاضلاب می‌تواند نتایج مختلفی داشته باشد. چرا؟ در مناطقی که مردم به اندازه کافی واکسینه نشده‌اند، ویروس ممکن است در جامعه پخش و باعث فلج شود. اما در جوامعی که واکسیناسیون به خوبی انجام شده است، ویروس اغلب فقط به عفونت‌های بدون علائم محدود می‌شود، یا تنها در فاضلاب قابل شناسایی است.
بنابراین شناسایی ویروس در محیط می‌تواند به عنوان یک هشدار عمل کند. این موضوع به مقامات بهداشتی می‌گوید که باید پوشش واکسیناسیون را بررسی کنند و اقدامات لازم مانند: تقویت کمپین‌های واکسیناسیون، بهبود دسترسی به خدمات بهداشتی و نظارت بیشتر بر بیماری‌ها را برای جلوگیری از شیوع انجام دهند.
فلج اطفال می‌تواند باعث فلج و حتی مرگ شود.
منبع غنی اطلاعات درباره ویروس فلج اطفال
نظارت بر فاضلاب، که در دوران همه‌گیری ویروس کرونا بیشتر مورد توجه قرار گرفت، ابزاری مؤثر برای شناسایی زودهنگام شیوع بیماری‌ها است.
فاضلاب حاوی اطلاعات زیادی از ویروس‌ها، باکتری‌ها، قارچ‌ها و مواد شیمیایی است. تجزیه و تحلیل این مواد می‌تواند اطلاعات مفیدی برای مقامات بهداشتی فراهم کند.
در سه کشور ذکر شده، آزمایش‌های فاضلاب نشان داد که ویروس پولیوی شناسایی شده، از واکسن حاصل شده است. با وجود این، هیچ موردی از فلج اطفال در این کشورها گزارش نشده است.
ویروس‌های مشتق‌شده از واکسن، از ویروس پولیوی ضعیف شده‌ای به وجود می‌آیند که در واکسن خوراکی پولیو وجود دارد. اگر این ویروس ضعیف‌شده در جمعیت‌های واکسینه نشده، یا کم واکسینه شده، یا در افرادی با سیستم ایمنی ضعیف (مثل افرادی که پیوند عضو یا شیمی‌درمانی کرده‌اند) برای مدت طولانی گردش کند، می‌تواند تغییر ژنتیکی پیدا کند و به شکلی خطرناک تبدیل شود.
در این مورد، ممکن است ویروس از فردی که علائم ندارد و آلوده شده است، به فاضلاب ریخته باشد. همچنین امکان دارد فردی که به تازگی با واکسن خوراکی واکسینه شده، ویروس را در فاضلاب ریخته باشد که بعدها تکامل یافته و جهش‌هایی پیدا کرده است که باعث فلج می‌شود.
یک نوع دیگر واکسن به نام واکسن پولیو غیرفعال (IPV) وجود دارد، که نمی‌تواند به شکلی خطرناک تغییر کند. اما این واکسن گران‌تر و پیچیده‌تر است و برای تزریق آن نیاز به کارکنان بهداشتی آموزش‌دیده و تجهیزات خاص می‌باشد.
به همین دلیل امکان دارد در کشورهای فقیر که نیاز به واکسیناسیون بیشتر است، استفاده از آن دشوار باشد.
البته موضوع گفته شده به این معنی نیست که واکسن خوراکی پولیو بی‌فایده است. بالعکس، این واکسن‌ها در ریشه‌کنی بسیاری از سویه‌های ویروس پولیو در سطح جهان نقش بزرگی داشته‌اند. مشکل اصلی زمانی است که پوشش واکسیناسیون کافی نباشد.
در سال 2023، پوشش واکسیناسیون فلج اطفال در کودکان یک ساله در اروپا حدود 95 درصد بود.
در کشورهای اسپانیا، آلمان و لهستان، پوشش واکسیناسیون با سه دوز بین 85 تا 93 درصد است، که از بیشتر افراد در برابر بیماری شدید محافظت میکند. اما گروه‌هایی که واکسن کمتری دریافت کرده‌اند یا افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، هنوز در خطر هستند.
تلاش‌های جهانی برای مبارزه با فلج اطفال طی سه دهه اخیر پیشرفت زیادی داشته است، اما بحران‌های انسانی مانند: جنگ، بلایای طبیعی و تغییرات اقلیمی باعث اختلال در برنامه‌های واکسیناسیون شده‌اند.
در حال حاضر، حدود 30 درصد از کشورهای دنیا پوشش واکسیناسیون زیر 80 درصد دارند و در برخی کشورها این رقم به 36 درصد هم می‌رسد. هرگونه تأخیر یا اختلال بیشتر در برنامه‌های واکسیناسیون می‌تواند خطرناک باشد.
برای حفظ پیشرفت‌ها و جلوگیری از بازگشت فلج اطفال، نیاز به اقدامات بیشتری وجود دارد. همه‌گیری ویروس کرونا به ما نشان داد که ویروس‌ها مرز نمی‌شناسند و تنها راه دفاع مؤثر در برابر این بیماری‌ها، واکسیناسیون گسترده و پایدار است.
در نهایت، سیستم‌های نظارت بر فاضلاب در اسپانیا، لهستان و آلمان هشدارهایی را صادر کرده‌اند، که نشان می‌دهد این روش نظارت می‌تواند به مقامات بهداشتی کمک کند تا سریع‌تر و بهتر با بیماری‌های واگیردار مقابله کنند.
