آموزش نخستین مدل هوش مصنوعی در فضا

استارکلود، استارتاپ تحت‌حمایت انویدیا، نخستین‌بار یک مدل هوش مصنوعی را نه روی زمین، بلکه در مدار زمین اجرا و آموزش داده است.

به گزارش سرویس هوش مصنوعی تکناک، این شرکت در دوم نوامبر ۲۰۲۵ ماهواره Starcloud-1 را با یک واحد پردازش گرافیکی پرقدرت Nvidia H100 به فضا فرستاد؛ تراشه‌ای که توان آن ۱۰۰ برابر بیشتر از هر GPU دیگری است که تاکنون در فضا مورد استفاده قرار گرفته است.

اکنون، این ماهواره در مدار، مدل زبانی باز Gemma محصول گوگل ـ را اجرا می‌کند و به گفته پژوهشگران، این نخستین بار است که یک مدل زبانی بزرگ بر یک GPU کلاس مراکز داده در فضا راه‌اندازی می‌شود.

پیامی که از سوی این مدل در نخستین ساعات فعالیت منتشر شد، کارکرد موفق آن را تأیید کرد. متن پیام با عبارت «درود بر زمینی‌ها» آغاز شد و در ادامه، خروجی آن همانند نمونه‌های اجراشده در مراکز داده زمینی، ساختارمند و کاملاً قابل تفسیر بود.

استارکلاد اعلام کرده است که هدف از این مأموریت، اثبات این نکته است که محیط مداری می‌تواند جایگزینی عملی برای مراکز دادهٔ زمینی شود؛ به‌ویژه در شرایطی که مصرف انرژی، فشار بر شبکه‌های برق، نیاز گسترده به آب برای خنک‌سازی و انتشار گازهای گلخانه‌ای به چالش‌های اصلی صنعت تبدیل شده است. بر اساس داده‌های آژانس بین‌المللی انرژی، مصرف برق مراکز داده تا سال ۲۰۳۰ بیش از دو برابر خواهد شد و برخی کشورها با کمبود توان شبکه برای میزبانی مراکز داده جدید مواجه‌اند.

فیلیپ جانستون، مدیرعامل و یکی از بنیان‌گذاران استارکلاد، در گفت‌وگو با CNBC تأکید کرد که انرژی موردنیاز مراکز دادهٔ مداری تا ده برابر ارزان‌تر از نمونه‌های زمینی خواهد بود. به گفته او، «هر کاری که امروز یک مرکز داده زمینی انجام می‌دهد، می‌تواند در فضا نیز انجام شود، و دلیل اصلی انتقال این توان پردازشی، محدودیت انرژی در سطح زمین است.»

جانستون اضافه کرد که توان عملیاتی Gemma در مدار، نشان داد که مدل‌های بزرگ و فشرده از نظر پارامترها می‌توانند بدون نیاز به زیرساخت‌های عظیم زمینی، به‌طور مستقیم در فضا اجرا شوند و خروجی آن‌ها با نسخه‌های اجرا‌شده در مراکز داده زمینی تفاوتی ندارد. گوگل دیپ‌مایند نیز با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد که اجرای موفق Gemma در شرایط سخت فضا، گواهی بر انعطاف‌پذیری و پایداری مدل‌های باز است.

افزون بر این، استارکلاد مدل NanoGPT ـ توسعه‌یافته توسط آندری کارپاتی، عضو بنیان‌گذار OpenAI ـ را نیز با آثار کامل شکسپیر روی تراشه H100 آموزش داده است. مدل یادشده پس از آموزش، قادر به تولید متن با سبک ادبی انگلیسی قرن شانزدهم شد. این تجربه ثابت می‌کند که حتی فرایند آموزش مدل‌های کوچک‌تر نیز در محیط مداری امکان‌پذیر است.

استارکلاد در سند فنی خود اعلام کرده است که قصد دارد یک مرکز دادهٔ مداری با ظرفیت ۵ گیگاوات بسازد. این مجموعه شامل سازه‌هایی با صفحات خورشیدی و سامانه‌های خنک‌سازی خواهد بود که ابعاد آن‌ها به حدود چهار کیلومتر در چهار کیلومتر می‌رسد. طبق اعلام شرکت، چنین ظرفیت تولید انرژی، از بزرگ‌ترین نیروگاه‌های ایالات متحده نیز فراتر خواهد رفت و هزینه ساخت آن نسبت به مزرعه خورشیدی زمینی هم‌ظرفیت کمتر خواهد بود. مزیت اصلی این معماری، دسترسی دائمی به نور خورشید و حذف محدودیت‌های ناشی از شب، روز و شرایط جوی است.

استارکلاد همچنین اعلام کرده که سامانه‌های آن می‌توانند برای کاربردهای تجاری و نظامی مورد استفاده قرار گیرند. به‌عنوان نمونه، مدل‌های مستقر در فضا قادرند از روی تصاویر سنجش‌ازدور در لحظه وقوع، نشانه‌های حرارتی آتش‌سوزی را شناسایی و فوراً به تیم‌های امدادی اطلاع دهند. جانستون توضیح داد که اطلاعات تله‌متری ماهواره از جمله موقعیت، سرعت، ارتفاع و جهت‌گیری به مدل متصل شده و امکان تعامل زنده با داده‌های ماهواره را فراهم می‌کند.

شرکت در گام بعدی قصد دارد در ماهواره‌ای که در اکتبر ۲۰۲۶ پرتاب می‌شود، چندین تراشه H100 و پلتفرم Blackwell انویدیا را به‌کار گیرد تا توان پردازشی بیشتری در مدار ارائه شود. این ماهواره همچنین مجهز به یک ماژول ابری از شرکت Crusoe خواهد بود تا مشتریان بتوانند بارهای کاری هوش مصنوعی خود را مستقیماً از فضا اجرا کنند. به گفته جانستون، «اجرای هوش مصنوعی پیشرفته در فضا می‌تواند گلوگاه‌های انرژی و ظرفیت زیرساختی مراکز داده زمینی را برطرف کند.»

با وجود این پیشرفت‌ها، چالش‌هایی همچنان باقی است. تحلیلگران مورگان استنلی هشدار می‌دهند که مراکز داده مداری با مشکلاتی مانند تشعشعات شدید، خطر زباله فضایی، پیچیدگی تعمیر در مدار و مسائل حاکمیت داده مواجه خواهند شد. اما در عین حال، شرکت‌های بزرگ فناوری مسیر مشابهی را دنبال می‌کنند. گوگل پروژه Suncatcher را برای استقرار ماهواره‌های خورشیدی مجهز به TPU معرفی کرده است. شرکت Lonestar در پی ایجاد نخستین مرکز داده تجاری روی ماه است. شرکت Aetherflux نیز قصد دارد نخستین مرکز داده مداری خود را تا سال ۲۰۲۷ مستقر کند.

در بخشی دیگر از این رقابت، گزارش‌هایی منتشر شده که سام آلتمن، مدیرعامل OpenAI، به‌دنبال همکاری یا خرید یک شرکت سازنده موشک است تا توان پرتاب مستقل ایجاد کند. در همین حال، اسپیس‌ایکس یکی از شرکای اصلی پرتاب استارکلاد باقی مانده است.

دیون هریس، مدیر ارشد زیرساخت هوش مصنوعی انویدیا، درباره این مأموریت گفت: «از یک مرکز داده کوچک، جهشی بزرگ به‌سوی آینده‌ای برداشتیم که در آن رایانش مداری از انرژی بی‌پایان خورشید بهره خواهد برد.»