محققان دانشگاه بهداشت یوتا به همراه همکاران خود از کالج پزشکی بیلور، منبع خلاقیت در مغز را شناسایی کرده‌اند. آنها توانستند نشان دهند که شبکه پیش‌فرض مغزی (DMN) نقش کلیدی در فرآیند خلاقیت دارد.
به گزارش تکناک، در این مطالعه مشترک محققان با استفاده از تکنیک‌های پیشرفته تصویربرداری مغزی، تعامل بین قسمت‌های مختلف مغز را در هنگام خلاقیت نشان دادند. این کشف می‌تواند راه‌های جدیدی برای درمان اختلالات روانی ارائه دهد.
یافته‌های محققان به تازگی در مجله Brain منتشر شده است.
تفکر خلاق یک ویژگی بارز انسانیت است، اما یک توانایی زودگذر و در حدودی متناقض می‌باشد که وقتی به دنبال آن نباشید، به طور غیرمنتظره‌ای رخ می‌دهد.
نتایج جدید در نهایت می‌تواند به توسعه مداخلاتی کمک کند که برای برانگیختن افکار خلاقانه در افرادی که بیماری‌های دارند و این مناطق مغز را مختل می‌کند، کمک کند.
مطالعه فرآیندهای ذهنی مانند خلاقیت بسیار دشوار است. دکتر بن شوفتی، نویسنده ارشد این مقاله گفت: «برخلاف عملکرد حرکتی یا بینایی، خلاقیت به یک مکان خاص در مغز وابسته نیست. در واقع در مغز، قشری برای خلاقیت وجود ندارد.»
اما شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد خلاقیت یک عملکرد مجزا در مغز است. آسیب مغزی موضعی ناشی از سکته مغزی می‌تواند باعث تغییراتی در توانایی خلاقانه، چه مثبت و چه منفی شود. این کشف نشان می‌دهد که محدود کردن پایه‌های عصبی خلاقیت موضوعی امکان‌پذیر است.
شوفتی گمان می‌کرد که تفکر خلاق ممکن است به شدت به بخش‌هایی از مغز متکی باشد که در طول مدیتیشن، خیال‌پردازی و دیگر انواع تفکر متمرکز درونی نیز فعال می‌شوند. این شبکه از سلول‌های مغزی شبکه حالت پیش‌فرض (DMN) است، به این دلیل که با الگوهای فکری پیش‌فرض ارتباط دارد و در غیاب وظایف ذهنی خاص رخ می‌دهند. شوفتی در این زمینه عنوان کرد: «بر خلاف بسیاری از عملکردهایی که ما در مغز داریم، شبکه حالت پیش‌فرض هدف‌دار نیست. این شبکه‌ای است که همیشه کار می‌کند و جریان خود به خودی آگاهی ما را حفظ می‌نماید.»
شبکه حالت پیش‌فرض در بسیاری از مناطق پراکنده مغز پخش شده است و همین مسئله ردیابی فعالیت آن را در زمان واقعی دشوارتر می‌کند. محققان مجبور شدند از یک روش پیشرفته تصویربرداری فعالیت مغز استفاده کنند تا بفهمند این شبکه لحظه به لحظه در طول تفکر خلاق چه می‌کند. در یک استراتژی که اغلب برای تعیین دقیق محل تشنج در بیماران مبتلا به صرع شدید مورد استفاده قرار می‌گیرد، الکترودهای کوچکی در مغز کاشته می‌شوند تا به صورت دقیق فعالیت الکتریکی مناطق مختلف مغز را ردیابی کنند.
شرکت‌کنندگان در این مطالعه از قبل تحت این نوع نظارت بر تشنج بودند، به این معنی که تیم تحقیقاتی می‌توانست از الکترودها برای اندازه‌گیری فعالیت مغز در زمان تفکر خلاق استفاده کند. این کار تصویر بسیار دقیق‌تری از مبنای عصبی خلاقیت ارائه می‌دهد، که محققان قادر به ثبت آن بودند. شوفتی توضیح داد: «با این روش ما می‌توانیم ببینیم در چند ثانیه اول تلاش برای انجام تفکر خلاق چه اتفاقی در مغز رخ می‌دهد.»
دو قدم به سمت منبع خلاقیت
محققان مشاهده کردند که در طی یک تفکر خلاق که در آن از شرکت‌کنندگان درخواست شد تا کاربردهای جدیدی برای یک آیتم روزمره مانند یک صندلی یا یک فنجان را بنویسند، ابتدا شبکه حالت پیش‌فرض با شروع این فعالیت روشن شد. سپس فعالیت آن با سایر نواحی مغز، از جمله مناطقی که در حل مسائل پیچیده و تصمیم‌گیری دخیل هستند، هماهنگ گردید. شوفتی معتقد است که این یعنی ایده‌های خلاق قبل از ارزیابی توسط مناطق دیگر در شبکه حالت پیش‌فرض سرچشمه می‌گیرند.
علاوه بر این، محققان توانستند نشان دهند که بخش‌هایی از این شبکه به طور خاص برای تفکر خلاق مورد نیاز است. هنگامی که محققان از یک سری الکترود برای کاهش موقت فعالیت مناطق خاصی از شبکه حالت پیش‌فرض استفاده کردند، شرکت‌کنندگان از مواردی که می‌دیدند، بهره می‌بردند و خلاقیت آنها کاهش می‌یافت. سایر عملکردهای مغز آنها، مانند سرگردانی ذهن، طبیعی باقی ماند.
این نتیجه نشان می‌دهد که خلاقیت فقط با این شبکه مرتبط نیست، بلکه به آن بستگی دارد. یافته‌های محققان نقش علنی شبکه حالت پیش‌فرض را در تفکر خلاق نشان می‌دهد.
فعالیت این شبکه در چندین اختلال، مانند افسردگی نشخواری که در آن شبکه حالت پیش‌فرض فعال‌تر از حالت عادی است، تغییر می‌کند، که احتمال دارد این موضوع مربوط به افزایش تمرکز بر افکار منفی درونی باشد. شوفتی اعلام کرد: «درک بهتر از نوع عملکرد عادی این شبکه ممکن است باعث درمان‌های بهتر برای افراد مبتلا به چنین شرایطی شود.»
با مشخص کردن مناطق مغز درگیر در تفکر خلاق، شوفتی امیدوار است که در نهایت الهام‌بخش مداخلاتی باشد که می‌توانند به جرقه خلاقیت کمک کنند. شوفتی تأکید کرد: «در نهایت هدف این است که بفهمیم چه اتفاقی برای شبکه حالت پیش‌فرض رخ می‌دهد، به‌گونه‌ای که بتوانیم آن را به سمت خلاقیت بیشتر سوق دهیم.»
