مطالعه‌ای از اسپانیا نشان می‌دهد که قرار گرفتن کودکان در معرض فلزات سنگین مانند سرب، کادمیوم و مس می‌تواند با افزایش احتمال ابتلا به اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی (ADHD) و شدت علائم آن مرتبط باشد.
به گزارش تکناک، پژوهشگران دانشگاه Rovira i Virgili در اسپانیا با بررسی غلظت ادراری ۱۵ فلز سنگین و ضروری در کودکان ۶ تا ۱۵ ساله از شهرهای بارسلونا (۳۵/۸ درصد) و تاراگونا (۶۴/۲ درصد) به دنبال یافتن ارتباطی احتمالی میان این فلزات و تشخیص یا شدت علائم ADHD بودند. در این مطالعه، از ۱۹۰ کودک، ۱۲۴ نفر مبتلا به ADHD و ۶۶ نفر فاقد این اختلال بودند. این یافته‌ها زنگ خطری برای والدین و سیاست‌گذاران بهداشت عمومی است.
فهرست مطالب
فلزات بررسی‌شده در مطالعه و منابع احتمالی آنها
فلزات بررسی‌شده شامل موارد زیر بودند:
- سرب (Pb)
- آرسنیک (As)
- جیوه (Hg) کادمیوم (Cd)
- کروم (Cr)
- مس (Cu)
- کبالت (Co)
- آنتیموان (Sb)
- روی (Zn)
- سلنیوم (Se)
- منیزیم (Mg)
- وانادیوم (V)
- منگنز (Mn)
- نیکل (Ni)
- مولیبدن (Mo)
محققان نمونه‌های ادرار را از کودکان پس از روزه‌داری جمع‌آوری کردند تا خطر آلودگی خارجی به حداقل برسد. یافته‌ها نشان داد کودکانی که سطح بالاتری از سرب، کادمیوم، مس و آنتیموان در ادرار خود داشتند، بیشتر دچار ADHD بودند. همچنین مقادیر بالاتر مس و کادمیوم با شدت بیشتر علائم بی‌توجهی (که در دختران شایع‌تر است) و سطوح بالاتر مس و آنتیموان با افزایش رفتارهای بیش‌فعالی-تکانشی مرتبط بود.
اهمیت مطالعه ADHD در کودکان
در ایالات متحده، شیوع تشخیص ADHD در کودکان و نوجوانان از ۶/۱ درصد در سال ۱۹۹۸ به بیش از ۱۱ درصد در سال ۲۰۲۲ رسیده است. با وجود این، مانند آمار اوتیسم، شواهدی قوی مبنی بر افزایش واقعی بروز ADHD وجود ندارد، بلکه آگاهی بیشتر عمومی و درک بهتر این اختلال، به‌ویژه در زنان و بزرگسالان، باعث تشخیص‌های بیشتر شده است. بسیاری از دختران و زنان پیش‌تر به اشتباه با اختلالات خلقی دیگر تشخیص داده می‌شدند، که در واقع ریشه در ADHD داشته‌اند.
البته گفتنی است که بررسی‌ها نشان می‌دهد ۷۰ تا ۸۰ درصد علت بروز این اختلال به عوامل ژنتیکی مربوط است. این موضوع نشان می‌دهد که ADHD یک پدیده پیچیده است و نمی‌توان آن را به یک عامل ساده نسبت داد. همچنین شرایط محیطی می‌توانند روی عملکرد ژن‌ها تأثیر بگذارند؛ پدیده‌ای که با نام «اپی‌ژنتیک» شناخته می‌شود. بررسی اپی‌ژنتیک دشوار است، چرا که تأثیرات آن در هر فرد می‌تواند متفاوت باشد.
نقش ژنتیک در ADHD و ملاحظات پژوهشی
ذکر این موضوع ضروری است که در این مطالعه، وضعیت ژنتیکی والدین بررسی نشده و بنابراین ارتباط‌های ارثی از تحلیل خارج شده است. همچنین برخی فلزات بررسی‌شده مانند: روی، سلنیوم، منیزیم، منگنز، کبالت و مولیبدن در سطح پایین برای بدن مفید هستند. در حالی که فلزاتی مانند: سرب، کادمیوم، جیوه، آرسنیک و آنتیموان به عنوان فلزات سمی یا سنگین شناخته می‌شوند، مس، کروم، نیکل و وانادیوم در گروه «فلزات دارای اثر دوگانه» قرار دارند؛ یعنی در سطوح بالا می‌توانند سمی باشند.
منابع رایج فلزات سنگین در محیط زندگی
محققان منابع احتمالی این فلزات را نیز برشمردند، که عبارت بودند از:
- سرب: از رنگ‌ها و لوله‌کشی‌های قدیمی
- سرب به همراه آنتیموان: از خاک، گردوغبار و آلاینده‌های صنعتی
- کادمیوم: از غلات آلوده، اسفناج، بادام‌زمینی و کودهای شیمیایی
- مس: از لوله‌کشی‌ها، ظروف پخت‌وپز قدیمی و آب آشامیدنی
در ضمن، کودکان اهل تاراگونا سطوح بالاتری از آنتیموان و آرسنیک داشتند، که به عوامل منطقه‌ای مربوط می‌شود.
جالب اینکه، وانادیوم در این مطالعه رابطه‌ای معکوس با ADHD در کودکان داشت؛ یافته‌ای که با تحقیقات اخیر درباره اثرات بالقوه وانادیوم در درمان افسردگی، اسکیزوفرنی و آلزایمر هماهنگ است. اگرچه وانادیوم برای برخی موجودات مانند قارچ‌ها و موش‌ها ضروری است، اما هنوز مشخص نشده است که آیا برای انسان نیز ضروری محسوب می‌شود یا خیر.
یک بررسی جامع در سال ۲۰۲۴ که حدود ۱۰۰۰ پژوهش علمی را تحلیل کرده، نشان داده است که رابطه‌ای قوی بین میزان سرب در بدن و شیوع ADHD وجود دارد. با وجود این، مسیرهای بیولوژیکی دقیق این تأثیر هنوز به طور کامل مشخص نشده‌اند.
فلزات کادمیوم و سرب، که در این مطالعه نیز نقش داشتند، طی یک دهه گذشته بارها به عنوان عوامل خطرناک برای سلامت عصبی معرفی شده‌اند. جیوه نیز گاه‌به‌گاه مطرح شده است، اما برخی پژوهش‌ها اثرگذاری آن را زیر سؤال برده‌اند.
در این پژوهش، برخی عوامل مانند: سن، جنسیت، تغذیه و وضعیت زندگی در نظر گرفته شده بود، اما برخی عوامل مهم دیگر مثل ژنتیک و آلاینده‌های محیطی خطرناک که ممکن است به مغز آسیب بزنند، قابل بررسی و کنترل نبودند.
در این مطالعه، میزان فلزات از طریق ادرار اندازه‌گیری شد، که روش معمول سنجش قرارگیری در برابر فلزات نیست. بیشتر فلزات خیلی زود از بدن دفع می‌شوند و فقط تماس‌های اخیر را نشان می‌دهند. تنها کادمیوم است که می‌تواند قرارگیری طولانی‌مدت را مشخص کند.
پژوهشگران دانشگاه نوتردام در سال ۲۰۲۳، اثرات سمی کادمیوم بر مغز را بررسی کردند. آنها دریافتند که این فلز به سیستم عصبی مرکزی و خودمختار آسیب می‌زند و در ترشح انتقال‌دهنده‌های عصبی اختلال ایجاد می‌کند. این مشکلات شباهت زیادی به اختلالات بیوشیمیایی در مغز افراد مبتلا به ADHD دارد.
نتیجه مطالعه ADHD در کودکان
این مطالعه نشان داد که قرار گرفتن کودکان در معرض فلزات سنگین مانند سرب، کادمیوم، مس و آنتیموان ممکن است با افزایش خطر ADHD مرتبط باشد. همچنین:
- مس و آنتیموان با علائم بیش‌فعالی و تکانشگری بیشتر در ارتباط بودند.
- سرب، کادمیوم و مس با مشکلات بی‌توجهی مرتبط بودند.
- جالب اینکه وانادیوم اثر معکوس داشت و با کاهش علائم ADHD همراه بود.
