فهرست مطالب
گروکی‌پدیا (Grokipedia) که توسط شرکت xAI و با مشارکت مستقیم ایلان ماسک طراحی شده از روز دوشنبه به صورت رسمی فعالیت خود را آغاز کرده است.
به گزارش تکناک، به گفته ایلان ماسک، گروکی‌پدیا طراحی شده است تا «جایگزینی دقیق‌تر، آزادتر و شفاف‌تر برای ویکی‌پدیا» باشد. با وجود این، بررسی‌های اولیه و واکنش‌های رسانه‌ای نشان می‌دهد که گروکی‌پدیا بیش از آنکه یک نوآوری بنیادین باشد، بازتابی از دیدگاه‌های سیاسی و شخصی ایلان ماسک است و حتی بخش‌هایی از محتوای آن به طور مستقیم از ویکی‌پدیا کپی‌برداری شده است.
در نخستین ساعات آغاز به کار گروکی‌پدیا، وب‌سایت چند بار از دسترس خارج شد و سپس مجدد فعال گردید. در حال حاضر نسخه آزمایشی آن با شناسه v0.1 در دسترس عموم قرار دارد. ظاهر سایت تقریباً مشابه ویکی‌پدیا طراحی شده است و در صفحه اصلی، یک نوار جست‌وجوی بزرگ دیده می‌شود، که کاربر را به مقالات مختلف هدایت می‌کند. تفاوت ظاهری مهم آن، فعال بودن حالت تاریک (Dark Mode) به صورت پیش‌فرض است؛ نکته‌ای که کاربران بسیاری آن را خوشایند توصیف کرده‌اند.
بر اساس اطلاعات درج‌شده در وب‌سایت، گروکی‌پدیا در حال حاضر شامل حدود ۸۸۵ تا ۹۰۰ هزار مقاله است، در حالی که نسخه انگلیسی ویکی‌پدیا بیش از ۷ میلیون مقاله دارد. این تفاوت عددی به‌وضوح نشان می‌دهد که پایگاه داده گروکی‌پدیا هنوز در مرحله گسترش اولیه قرار دارد. با وجود این، همین مقالات محدود نیز با واکنش‌های گسترده‌ای روبه‌رو شده‌اند، چرا که بررسی‌ها نشان می‌دهد بخش زیادی از آنها ساختاری کاملاً مشابه ویکی‌پدیا دارند و در برخی موارد تقریباً کلمه‌به‌کلمه بازنویسی شده‌اند.
در پایین بسیاری از صفحات گروکی‌پدیا، جمله‌ای با این مضمون درج شده است:
“.This content is adapted from Wikipedia under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 License”
به‌معنای آنکه متن از ویکی‌پدیا اقتباس شده و مطابق مجوز ShareAlike 4.0 قابل بازنشر است.
با وجود این، منتقدان تأکید دارند که «اقتباس» در این سطح بیشتر به «کپی مستقیم» شباهت دارد تا بازنویسی باشد. رسانه‌های فناوری مانند The Verge و Gizmodo گزارش داده‌اند که در مقالاتی مانند “MacBook Air”، “PlayStation 5” و “Lincoln Mark VIII”، متن تقریباً بدون تغییر از ویکی‌پدیا برداشته شده است.
01
از 07تفاوت در دیدگاه و لحن نوشتاری گروکی‌پدیای ایلان ماسک
فراتر از شباهت‌های ظاهری، آنچه گروکی‌پدیا را به موضوعی بحث‌برانگیز تبدیل کرده، تفاوت در زاویه دید و لحن نگارش است. در مقایسه محتوایی، گروکی‌پدیا تمایل دارد روایت‌ها را از دیدگاهی نزدیک به نظرات ایلان ماسک و فضای فکری او تنظیم کند.
به عنوان نمونه، در مقاله مربوط به نیک فوئنتس (Nick Fuentes)، ویکی‌پدیا او را «مفسر راست افراطی با دیدگاه‌های نژادپرستانه و زن‌ستیزانه» معرفی می‌کند. اما گروکی‌پدیا بدون هیچ اشاره‌ای به مواضع افراطی یا سوابق جنجالی، او را صرفاً «فعال سیاسی و برگزارکننده کنفرانس America First» می‌نامد.
در مورد نظریه معروف Great Replacement نیز اختلاف آشکاری وجود دارد. ویکی‌پدیا این نظریه را «توطئه‌ای ردشده با ریشه در ایدئولوژی‌های نژادپرستانه» توصیف می‌کند، در حالی که گروکی‌پدیا آن را «نظریه‌ای جمعیت‌شناختی» می‌داند و برای تقویت اعتبار به داده‌های مهاجرت و نرخ زاد و ولد سازمان ملل استناد می‌کند.
همچنین در مقاله مربوط به گرتا تونبرگ، فعال محیط زیست سوئدی، گروکی‌پدیا لحن انتقادی دارد و بر اختلال اوتیسم و وسواس فکری-عملی او تمرکز می‌کند؛ در حالی که ویکی‌پدیا او را الهام‌بخش جنبش «جمعه‌ها برای آینده» معرفی کرده است.
این تفاوت‌ها باعث شده است که بسیاری از کارشناسان رسانه‌ای، گروکی‌پدیا را نه به‌عنوان یک «دانشنامه بی‌طرف»، بلکه به عنوان «پلتفرمی با دیدگاه‌های محافظه‌کارانه و نزدیک به مواضع ایلان ماسک» توصیف کنند.
02
از 07محدودیت در ویرایش و تعامل کاربران
برخلاف ویکی‌پدیا که مبتنی بر مشارکت آزاد کاربران از سراسر جهان است، گروکی‌پدیا فعلاً ویرایش آزاد را غیرفعال کرده است. هرچند در برخی صفحات دکمه Edit دیده می‌شود، اما این گزینه فقط تغییرات انجام‌شده را نمایش می‌دهد و امکان ارسال ویرایش جدید یا بحث گروهی وجود ندارد.
این تصمیم باعث شده است که منتقدان بگویند گروکی‌پدیا با شعار «دانش آزاد» راه‌اندازی شده، اما در عمل ساختاری متمرکز دارد، که ویرایش تنها از سوی تیم xAI یا مدل زبانی Grok انجام می‌شود.
در پایین برخی صفحات نیز عبارت “Fact-checked by Grok” درج شده است؛ نشانه‌ای که ظاهراً قرار است تأیید صحت اطلاعات توسط هوش مصنوعی Grok را القا کند. با وجود این، کارشناسان هشدار داده‌اند که مدل‌های زبانی بزرگ مانند Grok، ChatGPT یا Gemini گاه اطلاعات نادرست تولید می‌کنند و فاقد سازوکارهای انسانی برای تصحیح خطا هستند.
03
از 07واکنش بنیاد ویکی‌مدیا به گروکی‌پدیای ایلان ماسک
در پی انتشار گزارش‌ها درباره شباهت محتوایی گروکی‌پدیا با ویکی‌پدیا، بنیاد ویکی‌مدیا واکنش نشان داد. سخنگوی بنیاد، لورن دیکنسون، در گفت‌وگو با The Verge گفت: «حتی گروکی‌پدیا نیز برای وجود خود به ویکی‌پدیا نیاز دارد.»
وی تصریح کرد: «ویکی‌پدیا از سال ۲۰۰۱ ستون فقرات دانش آنلاین بوده و تنها وب‌سایت بزرگ غیرانتفاعی جهان است که بدون تبلیغات یا فروش داده‌های کاربران فعالیت می‌کند.» دیکنسون تأکید کرد که قدرت ویکی‌پدیا در شفافیت، نظارت داوطلبانه و پایبندی به بی‌طرفی نهفته است.
به گفته او، دانش ویکی‌پدیا «همیشه انسانی باقی می‌ماند»، چرا که حاصل همکاری آزاد و اجماع میان انسان‌هایی از فرهنگ‌ها و دیدگاه‌های گوناگون است؛ دانشی که حتی شرکت‌های هوش مصنوعی برای آموزش مدل‌های خود به آن وابسته هستند.
در ادامه بیانیه رسمی بنیاد آمده است که استقلال مالی و غیرانتفاعی ویکی‌پدیا، یکی از دلایل ماندگاری آن در بیش از دو دهه گذشته بوده است و تجربه‌های متعدد در ایجاد جایگزین‌های مشابه، هیچ‌گاه موفق به تهدید مأموریت اصلی آن نشده‌اند. ویکی‌پدیا امسال وارد بیست‌وپنجمین سال تأسیس خود می‌شود و همچنان بر ارائه دانش آزاد و قابل اعتماد متمرکز است.
04
از 07موضع ایلان ماسک و xAI درباره تأسیس گروکی‌پدیا
ایلان ماسک در ماه گذشته و در جریان پادکست All-In، ایده تأسیس گروکی‌پدیا را مطرح کرد. مجری برنامه، دیوید ساکس، در آن گفت‌وگو از ویکی‌پدیا به‌عنوان سایتی «بیش از حد سیاسی» یاد کرد و از ماسک خواست نسخه‌ای آزادتر از آن ایجاد کند. ماسک نیز وعده داد «دانشنامه‌ای با دقت بالاتر و کمتر متعصبانه» بسازد.
او در واکنش به انتقادهای اخیر درباره کپی‌برداری از ویکی‌پدیا، هنوز اظهارنظر مستقیم نکرده است. تنها پاسخ رسمی شرکت xAI به پرسش رسانه Gizmodo سه کلمه بوده است: “Legacy Media Lies” — رسانه‌های قدیمی دروغ می‌گویند.
این پاسخ مختصر، از سوی منتقدان به‌عنوان نشانه‌ای از رویکرد تقابلی ماسک با رسانه‌های سنتی و نهادهای علمی تفسیر شده است؛ رویکردی که در سال‌های اخیر در شبکه اجتماعی X (توییتر سابق) نیز بارها تکرار شده است.
05
از 07ماهیت دوگانه دانش در گروکی‌پدیا
در کنار موارد کپی‌شده، بخشی از مقالات گروکی‌پدیا به‌ویژه در موضوعات سیاسی و اقلیمی دارای نگارش تازه و محتوای متفاوت هستند. برای مثال، در مقاله مربوط به تغییرات اقلیمی، ویکی‌پدیا تصریح می‌کند که تقریباً تمام نهادهای علمی معتبر، گرمایش زمین را ناشی از فعالیت‌های انسانی می‌دانند. اما گروکی‌پدیا در مقابل می‌نویسد: «منتقدان معتقد هستند که ادعاهای مربوط به اجماع کامل دانشمندان درباره نقش انسان در تغییرات اقلیمی، اغراق‌آمیز است و رسانه‌هایی مانند Greenpeace در شکل‌دهی به افکار عمومی نقشی هماهنگ دارند.»
چنین تفاوت‌هایی باعث شده که برخی تحلیلگران بگویند که گروکی‌پدیا در تلاش است تصویری ضدجریان از مسائل علمی و اجتماعی ارائه دهد و آن را در قالب «دانش بررسی‌پذیر» بازسازی کند.
06
از 07کمبودهای فنی و محتوایی
از نظر فنی، گروکی‌پدیا در نسخه فعلی خود با کاستی‌های متعددی روبه‌رو است. وب‌سایت تقریباً هیچ تصویری ندارد؛ حتی در مقالات فنی مانند “Tesseract” یا مقالات بیوگرافی چهره‌ها نیز تصویری وجود ندارد. نبود گرافیک، انیمیشن و نمودار باعث شده است که انتقال مفاهیم علمی دشوارتر شود.
علاوه بر این، برخی مقالات بیش از حد طولانی هستند و به ویرایش انسانی نیاز دارند. مقاله مربوط به “Gizmodo” یکی از نمونه‌هایی است که با وجود اطلاعات صحیح، به‌دلیل جزئیات زیاد و لحن غیرسازمان‌یافته، مطالعه آن برای کاربران دشوار است.
07
از 07جمع‌بندی
پروژه گروکی‌پدیا در ظاهر تلاشی برای بازآفرینی ویکی‌پدیا است، اما در عمل بازتابی از جهان‌بینی ایلان ماسک و سیاست‌های xAI محسوب می‌شود. هرچند بخشی از محتوای آن تحت مجوز Creative Commons بازنشر می‌شود و از نظر قانونی نقض حق نشر به‌حساب نمی‌آید، اما ماهیت جهت‌دار و عدم شفافیت در منبع‌گذاری، چالشی جدی برای اعتبار آن است.
اگرچه ماسک وعده داده است که گروکی‌پدیا «نسل بعدی ویکی‌پدیا» خواهد بود، اما شواهد کنونی نشان می‌دهد که این پروژه هنوز راه درازی تا دستیابی به آن هدف دارد. گروکی‌پدیا در حال حاضر نه‌تنها از نظر فنی و محتوایی به ویکی‌پدیا متکی است، بلکه به‌دلیل زاویه دید خاص، بیشتر شبیه به دانشنامه‌ای تفسیری با گرایش‌های فکری مشخص به نظر می‌رسد تا مرجع بی‌طرف دانش جهانی باشد.
