باستانشناسان در دامنه رشتهکوه زاگرس عراق موفق به کشف بقایای بنایی ۵ هزار ساله شدهاند که احتمال میرود به عنوان یک معبد یا فضای آیینی مورد استفاده قرار گرفته باشد.
به گزارش سرویس باستان شناسی تکناک، این کشف در شمال استان سلیمانیه و در محوطه باستانی کانی شای عراق انجام شده است؛ جایی که اکنون به یکی از مهمترین نقاط باستانشناسی در شرق رود دجله تبدیل شده است. این سازه که قدمت آن به حدود سالهای ۳۳۰۰ تا ۳۱۰۰ پیش از میلاد بازمیگردد، متعلق به دوران اوروک است؛ دورهای که در آن نخستین شهرهای جهان شکل گرفتند و تمدنهای شهری در میانرودان شکوفا شدند. پژوهشگران میگویند که اگر ماهیت باشکوه این ساختمان تأیید شود، میتواند درک ما از روابط فرهنگی و سیاسی شهر اوروک با مناطق پیرامونی آن را متحول کند.
شهر اوروک در جنوب میانرودان، در زمان اوج خود یکی از بزرگترین شهرهای باستانی جهان به شمار میرفت. بر اساس تحقیقات «هانس نیسن»، باستانشناس آلمانی، این شهر حدود ۸۰ هزار نفر جمعیت داشت و مساحتی نزدیک به ۴۰۰ هکتار را دربر میگرفت. خیابانهای اوروک به صورت شبکهای منظم طراحی شده بودند و مناطق مختلفی برای اداره، سکونت و آیینهای مذهبی داشتند. چنین ساختاری نشاندهنده سطح بالای سازمان اجتماعی و مدیریتی مردم آن دوره است.
بیشتر بخوانید: کشف ردپای اختلاف طبقاتی از ۱۰ هزار سال قبل
رهبران تیم حفاری اعلام کردهاند که سازه کشفشده در بخش بالایی تپهای در کانی شای قرار دارد. نوع معماری آن نشان میدهد که این مکان ساختمانی رسمی بوده و به احتمال زیاد به عنوان معبد یا فضای آیینی برای انجام مراسم مذهبی استفاده میشده است.
در کنار بنا، باستانشناسان چندین یافته جالب دیگر نیز کشف کردهاند؛ از جمله قطعاتی از آویز طلایی که به احتمال زیاد نمادی از نمایش اجتماعی ثروت در جامعه بوده است. همچنین چند «مهر استوانهای» متعلق به دوره اوروک به دست آمده است، که معمولاً در امور اداری و حکومتی به کار میرفتهاند و نشانهای از وجود ساختارهای قدرت در این منطقه به شمار میروند.
یکی از یافتههای چشمگیر دیگر، «مخروطهای دیواری» است؛ تزئیناتی از جنس سفال یا سنگ که در گچ تازه دیوار فرو میرفتند و بخش بیرونی آنها با رنگهای گوناگون تزئین میشد. این تزئینات، طرحهایی هندسی مانند مثلث یا زیگزاگ را روی دیوار ایجاد میکردند و ظاهری موزاییکی به بنا میبخشیدند. چنین عناصری معمولاً در سازههای عمومی یا آیینی استفاده میشدند و به باور باستانشناسان، نشان میدهد که این ساختمان کارکردی عمومی و مذهبی داشته است.
بیشتر بخوانید: افتتاح بزرگترین موزه باستانشناسی جهان در مصر با ۱۰۰ هزار اثر تاریخی + تصویر
محوطه کانی شای حدود ۴۸۰ کیلومتر از اوروک فاصله دارد و پیمودن این مسیر در آن دوران حدود ۱۵ روز پیادهروی نیاز داشت. با وجود این فاصله، یافتههای تازه نشان میدهد که این منطقه بخشی از شبکه فرهنگی و سیاسی گسترده اوروک بوده و در توسعه تمدن میانرودان نقش مهمی داشته است. این موضوع باور پیشین باستانشناسان را به چالش میکشد، که مناطق شمالی را حاشیهای و کماهمیت میدانستند.
حفاریهای باستانشناسی در این منطقه از سال ۲۰۱۳ آغاز شده و تاکنون شواهدی از استقرار انسانها از عصر سنگ و مس (Chalcolithic) تا حدود ۲۵۰۰ پیش از میلاد به دست آمده است. این تداوم سکونت نشان میدهد که منطقه شمال میانرودان نیز در شکلگیری تمدنهای اولیه نقش مهمی داشته است.
بیشتر بخوانید: مهاجرت ۲۰ هزار کیلومتری انسان ها از آسیا به آمریکای جنوبی در دوران کهن
شهر اوروک، که امروزه با نام Warka در جنوب عراق شناخته میشود، به احتمال زیاد نخستین شهر واقعی جهان بود. این شهر نه تنها مرکز مذهبی و اداری بزرگی به شمار میرفت، بلکه مهد نوآوریهای تمدنی مهمی نیز بود. مردم اوروک مخترع خط میخی محسوب میشوند؛ نخستین نظام نوشتاری تاریخ که برای ثبت اطلاعات و محاسبه محصولات کشاورزی به کار میرفت. همچنین آنها نخستین نظام عددنویسی را ایجاد کردند و در معماری، سبک زیگورات را پایهگذاری کردند، که بعدها در سراسر میانرودان به عنوان فرم اصلی معابد استفاده شد.
به گفته باستانشناسان، کشف معبد ۵ هزار ساله در زاگرس عراق میتواند تصویر کاملتری از گسترش نفوذ اوروک در سراسر منطقه ارائه دهد و مشخص کند که چگونه نخستین شکلهای سازمان اجتماعی، مذهبی و اقتصادی در شهرها و روستاهای باستانی بینالنهرین شکل گرفتهاند. این یافتهها بهویژه برای درک پیوندهای فرهنگی شمال و جنوب میانرودان در دوران آغاز شهرنشینی اهمیت زیادی دارند.
