دولت دونالد ترامپ در حال بررسی فروش جنگنده نسل پنجمی F-35 به عربستان سعودی است.
به گزارش تکناک، این تصمیم که می‌تواند به یکی از پرحاشیه‌ترین معاملات تسلیحاتی تاریخ ایالات متحده تبدیل شود، نگرانی‌هایی را در خصوص تضعیف برتری نظامی اسرائیل و افزایش تنش‌های منطقه‌ای برانگیخته است. طبق گزارش‌ها، پنتاگون از این معامله حمایت کرده و اکنون موضوع در سطح کاخ سفید و کنگره آمریکا در دست بررسی است.
طبق گزارش خبرگزاری Reuters که به نقل از دو منبع آگاه منتشر شده است، دولت ایالات متحده در حال بررسی این موضوع است که آیا معامله فروش جنگنده F-35 به عربستان را تأیید کند یا خیر. این بررسی قبل از سفر محمد بن سلمان، ولیعهد و حاکم عملی عربستان به واشنگتن انجام می‌شود. طبق برنامه، بن سلمان در ۱۸ نوامبر با رئیس‌جمهور ترامپ دیدار خواهد کرد. به گفته منابع، وزارت دفاع آمریکا (Pentagon) در سطح عالی این موضوع را برای چندین ماه بررسی و ظاهراً با آن موافقت اولیه کرده است.
به گفته یکی از این منابع و یک مقام رسمی آمریکایی دیگر، عربستان سعودی اوایل امسال به‌صورت مستقیم از ترامپ درخواست خرید F-35 کرده است. دو مقام آمریکایی به Reuters گفته‌اند که روند معامله در سیستم تصمیم‌گیری دولت در حال پیشرفت است، اما قبل از تصویب نهایی به تأیید کابینه، امضای رئیس‌جمهور و اطلاع‌رسانی رسمی به کنگره نیاز دارد.
تأیید فروش F-35 به عربستان گامی بسیار بزرگ در روابط دفاعی دو کشور خواهد بود. تاکنون، با وجود علاقه‌مندی پیشین عربستان و امارات متحده عربی، ایالات متحده از صدور این جنگنده به هر کشور خاورمیانه‌ای غیر از اسرائیل خودداری کرده است.
دلیل اصلی این موضوع حفظ «برتری کیفی نظامی» اسرائیل در منطقه بوده است؛ اصلی که تضمین می‌کند اسرائیل همیشه در اولویت دریافت تسلیحات پیشرفته آمریکایی نسبت به کشورهای عربی قرار گیرد.
نیروی هوایی اسرائیل در حال حاضر از ناوگان F-35I خود بهره می‌برد، که پیشرفته‌ترین بخش قدرت هوایی این کشور است. اسرائیل ۷۵ فروند از این جنگنده‌ها را خریداری کرده است که بخشی از آنها با فناوری و تسلیحات ساخت داخل تجهیز می‌شوند. این جنگنده‌ها که در اسرائیل با نام Adir شناخته می‌شوند، تاکنون در مأموریت‌های رزمی گسترده‌ای شرکت داشته‌اند.
در دوران دولت بایدن نیز بحث‌هایی درباره گنجاندن معامله جنگنده F-35 در یک توافق گسترده‌تر برای عادی‌سازی روابط عربستان با اسرائیل مطرح شده بود، اما این طرح در نهایت به نتیجه نرسید. ترامپ از ابتدای دوره ریاست‌جمهوری خود توجه ویژه‌ای به فروش تسلیحات به عربستان نشان داده است. محور اصلی این سیاست، بسته تسلیحاتی ۱۴۲ میلیارد دلاری بود که در ماه مه میان واشنگتن و ریاض امضا شد. کاخ سفید از این توافق به عنوان «بزرگ‌ترین توافق همکاری دفاعی در تاریخ ایالات متحده» یاد کرده است. عربستان در حال حاضر بزرگ‌ترین خریدار سلاح‌های آمریکایی در جهان محسوب می‌شود.
بیشتر بخوانید: ۱۰ هواپیمای جنگنده برتر نسل پنجم حال حاضر دنیا
با وجود این، برخی از قانون‌گذاران آمریکایی به احتمال زیاد با این فروش مخالفت خواهند کرد. پس از قتل روزنامه‌نگار جمال خاشقجی در سال ۲۰۱۸ و ادامه جنگ یمن، بسیاری از اعضای کنگره به فروش تسلیحات به عربستان انتقاد کرده‌اند. علاوه بر این، چند کشور اروپایی نیز به دلیل نگرانی از وضعیت حقوق بشر و نقش عربستان در جنگ یمن، فروش سلاح به ریاض را متوقف کرده‌اند.
نیروی هوایی سلطنتی عربستان (RSAF) حتی بدون جنگنده F-35، ناوگانی بسیار مدرن و قدرتمند در اختیار دارد. این نیرو ۸۴ فروند جنگنده F-15SA را تحویل گرفته است، که تا پیش از ورود مدل F-15QA قطر و F-15EX نیروی هوایی آمریکا، پیشرفته‌ترین نسخه خانواده Strike Eagle بود. همچنین ۶۸ فروند جنگنده قدیمی‌تر F-15S در داخل کشور به استاندارد F-15SR (Saudi Retrofit) ارتقا یافته‌اند.
علاوه بر این، عربستان ۷۲ فروند Eurofighter Typhoon در اختیار دارد و حدود ۸۰ فروند Panavia Tornado IDS ساخت بریتانیا نیز همچنان در نقش تهاجمی فعال هستند. انتظار می‌رود که جنگنده F-35 جایگزین این تورنادوهای سالخورده شود.
مدت‌ها پیش تصور می‌شد که عربستان برای خرید ۴۸ فروند Typhoon از شرکت BAE Systems با بریتانیا به توافق برسد و حتی احتمال مونتاژ محلی این جنگنده‌ها در داخل عربستان بررسی شده بود. اما از آنجایی که Eurofighter محصولی چندملیتی است، صادرات آن باید به تصویب آلمان، ایتالیا و اسپانیا نیز برسد. آلمان که از طریق شاخه آلمانی Airbus در پروژه سهیم است، به دلیل نگرانی‌های حقوق بشری بارها مانع فروش بیشتر Typhoon به عربستان شده است.
در همین حال، شرکت BAE Systems و دولت بریتانیا از سال ۲۰۱۸ تاکنون در تلاش هستند قرارداد جدیدی را برای فروش ۴۸ فروند Typhoon دیگر به عربستان نهایی کنند.
بیشتر بخوانید: بهترین جنگنده‌های ناونشین جهان در سال ۲۰۲۵
پایگاه TWZ با جاستین برانک، پژوهشگر ارشد حوزه قدرت هوایی و فناوری در اندیشکده RUSI بریتانیا گفت‌وگو کرده است. او گفته است: «به نظر من این قرارداد هنوز محتمل است، چرا که نیروی هوایی عربستان از ناوگان Typhoon خود بسیار راضی است و همکاری آموزشی و پشتیبانی فنی بریتانیا از طریق BAE Systems را ارزشمند می‌داند.»
همچنین برانک احتمال داده است که قرارداد جدید Typhoon بتواند با مشارکت عربستان در پروژه Global Combat Air Program (GCAP) مرتبط شود؛ برنامه‌ای که در آن بریتانیا، ایتالیا و ژاپن در حال توسعه جنگنده نسل بعدی Tempest هستند. با وجود این، او تأکید کرده است که چنین مشارکتی دشوار خواهد بود، چرا که تقسیم کار میان سه کشور شریک از پیش تعیین شده است.
در حالی که آینده قرارداد Typhoon هنوز نامشخص است، عربستان در سال ۲۰۲۳ وارد مذاکره با فرانسه برای خرید ۵۴ فروند Dassault Rafale شد. خرید جنگنده فرانسوی برای عربستان تصمیمی غیرمنتظره محسوب می‌شود، اما در راستای سیاست محمد بن سلمان برای تنوع‌بخشی به روابط دفاعی و بخشی از برنامه Vision 2030 است. در عین حال، عربستان قصد دارد روابط امنیتی دیرینه خود را با ایالات متحده ادامه دهد.
شرکت Boeing در ماه مه ۲۰۲۴ تأیید کرد که مدل F-15EX Eagle II را به عربستان پیشنهاد داده است. سخنگوی Boeing در گفت‌وگو با TWZ گفت: «F-15EX گزینه‌ای مناسب برای پادشاهی عربستان سعودی است، چرا که می‌تواند توانمندی‌های حیاتی را به برنامه نوسازی نیروهای مسلح کشور اضافه کند. این جنگنده با ناوگان فعلی F-15 عربستان ۹۵ درصد اشتراک زیرساخت، آموزش و مهارت خلبانی دارد و ما آماده‌ایم با این مشتری قدیمی و ارزشمند خود برای تأمین پیشرفته‌ترین جنگنده جهان همکاری کنیم.»
بیشتر بخوانید: چه تعداد هواپیمای جنگنده سالانه در آمریکا تولید می‌شود؟
اکنون می‌توان گفت که عربستان در برابر چهار گزینه اصلی قرار گرفته، که خرید بیشتر Typhoon، Rafale، F-15EX یا در صورت تأیید آمریکا، F-35 است. میان این گزینه‌ها، F-35 پیشرفته‌ترین جنگنده است و نقش کلیدی در نوسازی ناوگان رزمی عربستان خواهد داشت.
تنها کشور عربی دیگری که تاکنون به خرید F-35 نزدیک شده بود، امارات متحده عربی بود. این کشور در پایان دولت ترامپ، بسته تسلیحاتی ۲۳٫۳۷ میلیارد دلاری شامل ۵۰ فروند F-35A، تا ۱۸ فروند پهپاد MQ-9B و ۱۰ میلیارد دلار مهمات پیشرفته را تصویب کرده بود. با وجود این، در سال ۲۰۲۱ گزارش شد که امارات قصد دارد این برنامه را لغو کند، چرا که نگران الزامات سخت‌گیرانه امنیتی برای جلوگیری از جاسوسی چین بوده است.
برای عربستان، روند دریافت F-35 با توجه به گرم شدن روابط این کشور و برخی کشورهای عربی با اسرائیل ساده‌تر شده است. این معامله می‌تواند با پیوستن عربستان به توافق‌نامه ابراهیم همراه باشد. دولت ترامپ به شدت از این توافق حمایت کرده و امیدوار است عربستان پس از امارات، بحرین و مراکش به آن بپیوندد.
احتمال دیگر این است که آمریکا نسخه‌های کمتر پیشرفته F-35 را مثلاً در پیکربندی Technology Refresh 3 (TR-3) اما بدون ارتقای بزرگ Block 4 که شامل رادار جدید و توانایی‌های بیشتر است، به عربستان عرضه کند. حتی امکان انتقال جنگنده‌های دست دوم نیز وجود دارد، اگر منبع مناسبی برای آن پیدا شود.
در نهایت، عربستان ممکن است به ناوگان قدرتمند چهارم خود شامل F-15SA و Typhoon، جنگنده نسل پنجمی مانند F-35 را نیز اضافه کند. با توجه به نگاه مثبت دولت ترامپ به همکاری‌های دفاعی با ریاض، اکنون می‌تواند بهترین زمان برای تبدیل عربستان به نخستین مشتری عرب F-35 در خاورمیانه باشد.
