فهرست مطالب
ستاره‌شناسان با استفاده از تلسکوپ رادیویی “MeerKAT” در آفریقای جنوبی، نخستین سیگنال رادیویی را از ستاره دنباله‌دار 3I/ATLAS دریافت کردند.
به گزارش سرویس علمی تکناک، این کشف می‌تواند دریچه‌ای تازه به درک ما از اجرام میان‌ستاره‌ای بگشاید. برای درک اهمیت این رویداد، باید به آغاز ماجرا بازگردیم. در نخستین روز ماه ژوئیه ۲۰۲۵، رصدخانه سامانه هشدار نهایی برخورد سیارکی (ATLAS)، جرمی را شناسایی کرد که با سرعتی چشمگیر در مسیری گریزنده از منظومه شمسی در حرکت بود. با چرخیدن تلسکوپ‌های جهان به سوی آن تایید شد که این جرم، سومین مهمان میان‌ستاره‌ای کشف‌شده پس از «ʻOumuamua/1I» و «Borisov/2I» است.
مطالعات بعدی نشان داد که این جرم با نشانه‌هایی کلاسیک در واقع یک دنباله‌دار است، چرا که گازدهی و دودی درخشان از ذرات یخ و غبار، گرداگرد آن را فراگرفته بود. اما 3I/ATLAS چیزی فراتر از یک دنباله‌دار معمولی است؛ سفیری باستانی که شاید ده میلیارد سال در تنهایی در میان ستارگان سرگردان بوده و حامل نشانه‌هایی از زمان و مکانی دیگر در پهنه کهکشان است. بررسی ترکیب و رفتار این جرم می‌تواند پنجره‌ای به منظومه زادگاه آن بگشاید، یا مسیر شگفت‌انگیزی که برای رسیدن به منظومه ما پیموده است.
مدتی این دنباله‌دار از دید تلسکوپ‌ها پنهان شد، چرا که از زاویه دید زمین، پشت خورشید قرار گرفت؛ درست زمانی که در ۲۹ اکتبر به حضیض خورشیدی خود، یعنی نزدیک‌ترین فاصله به ستاره ما رسید. دنباله‌دارها هنگام چنین نزدیکی‌هایی گرم می‌شوند و یخ‌های سطح آنها بخار می‌گردد، که فرصتی ارزشمند برای شناخت ترکیب درونی آنها است. هرچند آن لحظه طلایی از دست رفت، اما اکنون که ستاره دنباله‌دار 3I/ATLAS دوباره از پس نور خورشید پدیدار شده است، اخترشناسان می‌توانند تاثیر این گذر نادر (شاید نخستین در میلیاردها سال) را با دقتی بی‌سابقه بررسی کنند.
بیشتر بخوانید: کشفی غیرمعمول در فضا؛ ستاره دنباله‌دار 3I/ATLAS بدون دم ظاهر شد
حتما بخوانید: دنباله‌دار میان‌ستاره‌ای 3I/ATLAS دوباره در آسمان ظاهر شد
در هفته‌های اخیر، تمرکز زیادی روی فرضیه‌ای عجیب شکل گرفته است؛ اینکه شاید جرم 3I/ATLAS در واقع یک سفینه از تمدنی بیگانه باشد. با وجود این، تا امروز هیچ نشانه‌ای از حیات در جایی جز زمین مشاهده نشده و گمانه‌زنی درباره بیگانگان، هرچند جذاب و خیال‌انگیز است، اما نشانه‌های علمی ندارد. رفتار این جرم به‌وضوح با ویژگی‌های یک پدیده طبیعی (به‌ویژه یک دنباله‌دار فعال) همخوانی دارد.
اکنون ستاره‌شناسان با تلسکوپ رادیویی MeerKAT در آفریقای جنوبی توانسته‌اند نخستین سیگنال رادیویی را از این دنباله‌دار ثبت کنند؛ رصدی که در ۲۴ اکتبر ۲۰۲۵ انجام شد، زمانی که ستاره دنباله‌دار 3I/ATLAS تنها ۳٫۷۶ درجه از خورشید فاصله داشت. تیم پژوهشی پیش‌تر در دو نوبت، ۲۰ و ۲۸ سپتامبر نیز برای دریافت چنین داده‌ای تلاش کرده بود اما بدون نتیجه مانده بود.
اما این کشف در عمل چه معنایی دارد؟ برای بسیاری، شنیدن عبارت «کشف امواج رادیویی» یادآور سناریوهای علمی-تخیلی و تماس با موجودات فضایی است. با وجود این، گزارش منتشرشده در «تله‌گرام اخترشناسان» نشان می‌دهد که این داده‌ها دلیلی برای حضور حیات فرازمینی نیست، بلکه تأییدی محکم‌تر بر ماهیت طبیعی و سرچشمه دنباله‌داری 3I/ATLAS است؛ یادگاری میان‌ستاره‌ای که همچنان رازهای کیهان را در دل خود حمل می‌کند.
01
از 01نجوم رادیویی چه فایده‌ای برای مطالعه ستاره دنباله‌دار 3I/ATLAS دارد؟
نجوم رادیویی شاخه‌ای از علم اخترشناسی است که با ردیابی امواج رادیویی (نوعی از تابش الکترومغناطیسی با طول‌موجی بلندتر از نور مرئی) به مطالعه جهان می‌پردازد. مواد در کیهان می‌توانند در فرکانس‌های خاصی این امواج را جذب کنند و با نشانه رفتن تلسکوپ رادیویی به نقطه‌ای از آسمان که شامل جرمی مانند یک دنباله‌دار میان‌ستاره‌ای است، می‌توان طول‌موج‌های جذب‌شده را شناسایی کرد و به ترکیب شیمیایی آن جرم پی برد. در مورد 3I/ATLAS، مشاهدات تلسکوپ رادیویی MeerKAT جذب مشخصی از مولکول‌های هیدروکسیل (OH) را نشان داد، که نشانه‌ای روشن و بی‌تردید از بخار شدن یخ‌های آب بر اثر گرمایش خورشید است.
به گفته گروه پژوهشی، الگوهای جذب ثبت‌شده با میزان مورد انتظار جمعیت مولکول‌های OH در سرعت مداری دنباله‌دار نسبت به خورشید همخوانی دارد. این خطوط طیفی در ۲۴ اکتبر ۲۰۲۵ شناسایی شدند، در حالی که رصدهای پیشین در ۲۰ و ۲۸ سپتامبر همان سال، با حساسیت‌های بالا (به‌ترتیب نویز ۳ و ۱ میلی‌ژانسکی در هر پرتو) هیچ اثری از آن نشان نداده بودند، که رفتاری منطبق با فعالیت طبیعی یک دنباله‌دار در مسیر نزدیک شدن به خورشید است.
«اوی لوب»، اخترشناس دانشگاه هاروارد که نخستین بار احتمال منشأ بیگانه این جرم را مطرح کرده بود، در یادداشتی توضیح داد که در آن زمان فاصله ستاره دنباله‌دار 3I/ATLAS از خورشید حدود ۱.۳۸ برابر فاصله زمین تا خورشید بوده است. بر اساس قوانین فیزیک، هرچه فاصله از خورشید بیشتر باشد، نرخ گرمایش کاهش می‌یابد (بر اساس مجذور فاصله)، در حالی که سرعت سرد شدن سطح با توان چهارم دما سنجیده می‌شود. نتیجه آنکه دمای سطحی حدود ۲۳۰ درجه کلوین باعث می‌شود که مولکول‌های OH با سرعتی نزدیک به ۰.۸ کیلومتر بر ثانیه از سطح جدا شوند. مقداری که پهنای خطوط طیفی مشاهده‌شده را به‌خوبی توجیه می‌کند. به‌نظر می‌رسد که حالا بتوان فرضیه سفینه فضایی را برای همیشه کنار گذاشت و 3I/ATLAS را آنگونه که باید تحسین کرد: دنباله‌داری میان‌ستاره‌ای، مسافری که از گوشه‌ای ناشناخته از کهکشان به دیدار ما آمده است.
