آیا هوش مصنوعی تفکر نقاد را تضعیف می‌کند؟

با پیشرفت روزافزون هوش مصنوعی مولد و پرسش‌های متعدد درباره تأثیر این فناوری بر توانایی‌های شناختی انسان، یکی از مهم‌ترین پرسش‌ها این است که آیا استفاده از آن باعث تضعیف تفکر نقاد می‌شود؟

به گزارش تک‌ناک، پژوهشی که به تازگی توسط گروهی از محققان مایکروسافت و دانشگاه Carnegie Mellon انجام شده است، نشان می‌دهد که کاربران هنگام استفاده از هوش مصنوعی مولد، به‌ویژه ابزارهایی مانند ChatGPT، کمتر از تفکر نقاد خود بهره می‌برند. این تحقیق تأکید دارد که با استفاده روزافزون از این فناوری، میزان اتکا به تحلیل‌های مستقل کاهش یافته است و بیشتر به نظارت و ویرایش خروجی‌های سیستم بسنده می‌شود.

این در حالی است که تعداد کاربران ابزارهای هوش مصنوعی مولد به‌ طور چشمگیری در حال افزایش است و تنها ChatGPT هر هفته بیش از ۳۰۰ میلیون کاربر فعال دارد. این روند، اهمیت بررسی تأثیر این فناوری بر مهارت‌های شناختی را دوچندان کرده است.

تضعیف تفکر نقاد در نتیجه وابستگی به هوش مصنوعی

در این مطالعه، ۳۱۹ نیروی کار شامل پزشکان، معلمان و مهندسان مورد بررسی قرار گرفتند. این افراد در مجموع ۹۳۶ وظیفه کاری را با کمک هوش مصنوعی مولد انجام داده بودند.

یافته‌های تحقیق نشان داد کاربرانی که اعتماد بیشتری به هوش مصنوعی دارند، کمتر از تفکر انتقادی خود استفاده می‌کنند، اما افرادی که به توانایی‌های فردی خود اتکا دارند، سطح بالاتری از تفکر نقاد را نشان می‌دهند.

یکی از نکات کلیدی پژوهش این است که کاربران در مرحله انجام وظایف، تفکر نقاد کمتری دارند و بیشتر در هنگام بررسی و ویرایش خروجی‌های هوش مصنوعی از این مهارت استفاده می‌کنند. در محیط‌های کاری حساس، مانند: پزشکی و مهندسی، تمایل به ارائه کار باکیفیت و ترس از اشتباهات احتمالی باعث می‌شود که کاربران دقت بیشتری در بررسی خروجی‌های هوش مصنوعی داشته باشند. اما در مجموع، بیشتر شرکت‌کنندگان معتقد بودند که افزایش سرعت و بهره‌وری هوش مصنوعی، زحمت نظارت را جبران می‌کند.

ضعف روش تحقیق و تأثیر گزارش‌های خوداظهاری

یکی از نکات قابل‌ توجه این پژوهش، اتکای بیش از حد به گزارش‌های خوداظهاری کاربران است. از آنجایی که افراد ممکن است تحت تأثیر سوگیری‌های شناختی یا برداشت‌های شخصی قرار بگیرند، این یافته‌ها ممکن است میزان کاهش تفکر نقاد را نشان ندهند.

علاوه بر این، کاربران در تعریف تفکر انتقادی، بیشتر بر «تعیین اهداف مشخص، اصلاح دستورات و ارزیابی خروجی‌های هوش مصنوعی بر اساس معیارهای تعیین‌شده» تأکید کرده‌اند. اما این تعریف، بیشتر به وظایف کاری مربوط است تا به مفهوم واقعی تفکر انتقادی اشاره کند.

به عنوان مثال، خروجی هوش مصنوعی در صورتی مطلوب در نظر گرفته می‌شود که با درخواست کاربران همخوانی داشته باشد، یا در محیط کار قابل استفاده باشد.

این مسئله نشان می‌دهد که پژوهش انجام‌شده امکان دارد به‌ طور کامل تفکر انتقادی را اندازه‌گیری نکرده باشد و بیشتر به میزان پذیرش و اعتماد کاربران به هوش مصنوعی پرداخته است.

چگونه مهارت‌های تفکر نقاد را تقویت کنیم؟

محققان تأکید می‌کنند که تفکر انتقادی نباید فقط در مرحله بازبینی خروجی‌های هوش مصنوعی مورد استفاده قرار گیرد، بلکه باید در تمام مراحل، از طرح پرسش گرفته تا تحلیل و ارزیابی داده‌ها، نقش داشته باشد.

اگرچه هوش مصنوعی مولد می‌تواند بهره‌وری را افزایش دهد، اما وابستگی بیش از حد به آن، ممکن است باعث کاهش مهارت‌های شناختی انسان شود. به همین دلیل، کارشناسان توصیه می‌کنند که کاربران همواره مهارت‌های تفکر نقاد خود را توسعه دهند و هنگام استفاده از هوش مصنوعی به بررسی صحت و دقت اطلاعات ارائه‌شده بپردازند.

بر اساس این دیدگاه، افراد می‌توانند تفکر انتقادی خود را از طریق تمرین روش‌های تحلیلی، شناسایی سوگیری‌های شناختی، بررسی دیدگاه‌های مختلف و تقویت مهارت‌های استدلال منطقی توسعه دهند.

آیا هوش مصنوعی می‌تواند تفکر نقاد را تقویت کند؟

برخی محققان بر این باور هستند که هوش مصنوعی مانع تفکر انتقادی نیست و در صورت استفاده صحیح، به ارتقای آن کمک می‌کند. به‌ عنوان نمونه، همان‌طور که تخته‌سیاه و ماشین‌حساب باعث پیشرفت آموزش ریاضی شدند، هوش مصنوعی نیز می‌تواند در یادگیری و تحلیل داده‌ها مفید باشد.

این موضوع تنها در صورتی امکان‌پذیر است که کاربران از هوش مصنوعی به‌ عنوان ابزاری برای تحلیل و آزمایش ایده‌های خود استفاده کنند، نه اینکه آن را جایگزین تفکر مستقل نمایند.

نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که شرکت‌های توسعه‌دهنده هوش مصنوعی نیز مسئولیت مهمی در حفظ و تقویت تفکر انتقادی کاربران بر عهده دارند.

به گفته محققان، اضافه کردن قابلیت‌هایی در سیستم‌های هوش مصنوعی که کاربران را به ارزیابی دقیق‌تر خروجی‌ها ترغیب کند، می‌تواند تأثیر مثبتی بر تفکر انتقادی داشته باشد. برای مثال، افزودن ابزارهایی برای نمایش منابع اطلاعاتی، هشدار درباره احتمال وجود سوگیری و ارائه توصیه‌هایی برای بررسی صحت داده‌ها، می‌تواند به کاربران کمک کند تا تصمیمات آگاهانه‌تری بگیرند.

اگرچه هوش مصنوعی مولد در بسیاری از زمینه‌ها به افزایش سرعت و بهره‌وری کمک کرده است، اما پژوهش‌های اخیر نشان می‌دهد که اعتماد بیش از حد به این فناوری می‌تواند باعث کاهش تفکر انتقادی شود.

این تأثیر تا حد زیادی به سطح مهارت‌های شناختی فرد بستگی دارد. افرادی که از ابتدا توانایی تفکر نقاد قوی‌تری دارند، اغلب در استفاده از هوش مصنوعی دقیق‌تر عمل می‌کنند و کمتر دچار وابستگی می‌شوند. اما کسانی که کمتر به مهارت‌های تحلیلی خود متکی هستند، بیشتر تحت تأثیر خروجی‌های هوش مصنوعی قرار می‌گیرند و کمتر از تفکر انتقادی خود بهره می‌برند.

کارشناسان توصیه می‌کنند که کاربران پیش از پذیرش خروجی‌های هوش مصنوعی، مهارت‌های تفکر مستقل و تحلیلی خود را تقویت کنند و از این فناوری به‌ عنوان ابزاری برای تحلیل و ارزیابی داده‌ها استفاده نمایند و آن را جایگزین مهارت‌های شناختی خود نکنند.

در نهایت، هوش مصنوعی باید در خدمت تفکر انسانی باشد و جایگزینی برای آن نباشد.