قدمت منظومه شمسی چقدر است؟

منظومه شمسی حدود ۴.۵۷ میلیارد سال قدمت دارد و دانشمندان این سن را با بررسی شهاب‌سنگ‌های باستانی و آغاز درخشش خورشید برآورد کرده‌اند.

به گزارش تک‌ناک، منظومه شمسی، جایی که زمین و میلیاردها جرم آسمانی دیگر جای گرفته‌اند، یکی از شگفت‌انگیزترین پدیده‌های طبیعی در کیهان است. اما پرسشی که همواره ذهن دانشمندان و علاقه‌مندان به فضا را به خود مشغول کرده، این است: منظومه شمسی دقیقاً چند سال قدمت دارد و ما چگونه می‌توانیم آن را اندازه‌گیری کنیم؟

بر اساس یافته‌های اخترشناسان، منظومه شمسی از دل یک ابر عظیم گاز و غبار متراکم شد، که با عناصر سنگین‌تر حاصل از انفجار ستاره‌های پیشین (Supernova) غنی شده بود. این فرایند در حدود ۴.۵ تا ۴.۶ میلیارد سال پیش رخ داد. در این بازه زمانی، مواد خام موجود در این ابر به هم پیوستند، خورشید در مرکز آن متولد شد و دیسک پیش‌سیاره‌ای اطراف آن شروع به شکل‌گیری سیارات کرد.

زمین، خانه ما نیز در همین دوره به‌وجود آمد و قدمتی نزدیک به ۴.۵ میلیارد سال دارد. با وجود این، بخش‌هایی از منظومه شمسی وجود دارند که حتی قدیمی‌تر از زمین‌ هستند. برای مثال، شهاب‌سنگ‌هایی که به‌ عنوان بازمانده‌های اولیه این فرایند در فضا باقی مانده‌اند، نشان می‌دهند که ریشه‌های منظومه ما به زمان اندکی پیش از شکل‌گیری زمین بازمی‌گردد. در یکی از رخدادهای جالب، قطعه‌ای شهاب‌سنگ به تازگی از سقف خانه‌ای در ایالت جورجیا عبور کرد و نمونه‌ای زنده از گذشته‌های دور را در اختیار دانشمندان گذاشت.

تا پیش از دهه‌های اخیر، بسیاری تصور می‌کردند که کل منظومه شمسی یک‌باره شکل گرفته است. اما مشاهده سامانه‌های ستاره‌ای جوان این فرضیه را رد کرد. در چنین سامانه‌هایی، دیسک‌های پیش‌سیاره‌ای مشاهده می‌شوند که به‌ طور هم‌زمان فرو نمی‌ریزند. در واقع، برخی سیارات زودتر تشکیل می‌شوند و شکاف‌هایی در دیسک ایجاد می‌کنند، در حالی که باقی بخش‌ها دیرتر به این فرایند می‌پیوندند.

یکی از نمونه‌های بارز در این زمینه، سیاره مشتری است. این غول گازی نخستین سیاره‌ای بود که شروع به شکل‌گیری کرد و توانست با این شروع زودهنگام، مواد بیشتری را به خود جذب کند. تعیین سن دقیق مشتری موضوع بحث‌برانگیزی است، اما بسیاری از پژوهش‌ها نشان می‌دهند که هسته آن ظرف ۱۰ میلیون سال پس از آغاز شکل‌گیری منظومه شمسی پدیدار شد.

تحقیقات جدید حتی تخمین زده‌اند که مشتری تنها ۱.۸ میلیون سال پس از آغاز منظومه شمسی شکل گرفت. این موضوع نشان می‌دهد که این سیاره نقشی کلیدی در ایجاد شکاف‌ها و جدایی مواد در دیسک اولیه داشته است.

از آنجا که امکان نمونه‌برداری مستقیم از مشتری یا خورشید وجود ندارد، دانشمندان برای تخمین قدمت دقیق منظومه شمسی به شهاب‌سنگ‌ها متوسل می‌شوند. این اجرام سنگی، بایگانی‌های طبیعی از گذشته‌های بسیار دور هستند.

یکی از مهم‌ترین نمونه‌ها، شهاب‌سنگ Erg Chech 002 است. این شهاب‌سنگ از ماگمای بلوری‌شده یک پیش‌سیاره اولیه به‌وجود آمده است و قدمتی معادل ۴,۵۶۵ میلیون سال دارد. این یافته نشان می‌دهد جرمی که منشاء این شهاب‌سنگ بوده، حتی ممکن است یک میلیون سال زودتر از آن شروع به شکل‌گیری کرده باشد.

شهاب‌سنگ دیگر، NWA 11119 با قدمت ۴,۵۶۴.۸ میلیون سال در رتبه دوم قرار دارد. این دو نمونه، قدیمی‌ترین شواهدی هستند که بشر در دست دارد و سن منظومه شمسی را به‌ طور مستقیم نشان می‌دهند.

با وجود تمام این شواهد، همچنان اندکی عدم‌قطعیت در محاسبات وجود دارد. برخی پژوهش‌ها زمان آغاز نخستین توده‌بندی مواد در منظومه شمسی را ۴,۵۶۷ میلیون سال پیش تخمین زده‌اند. این اختلافات هرچند اندک، نشان‌دهنده پیچیدگی‌های عظیم در فرایند شکل‌گیری سیارات و ستارگان است.

یکی دیگر از نکات مهم در تعیین سن منظومه شمسی، خورشید است. خورشید بدون شک قدیمی‌تر از سیارات و سیارک‌هایی است که شهاب‌سنگ‌ها را پدید آورده‌اند. اگرچه ما نمی‌توانیم سن خورشید را به صورت مستقیم اندازه‌گیری کنیم، اما محاسبات نشان می‌دهند که این ستاره حدود ۴.۵۷ میلیارد سال پیش شروع به درخشش کرده است.

بر این اساس، برخی دانشمندان معتقد هستند که می‌توان منظومه شمسی را از همان لحظه آغاز تابش خورشید موجود دانست، حتی پیش از آنکه نخستین سیارات شکل گرفته باشند.

با تمام شواهد موجود، می‌توان گفت که منظومه شمسی بین ۴.۵۶ تا ۴.۵۷ میلیارد سال قدمت دارد. این رقم ما را به نخستین روزهای پیدایش جهان پیوند می‌زند، زمانی که خورشید جوان شروع به درخشیدن کرد.

منظومه شمسی هنوز رازهای بسیاری در دل خود دارد. از شهاب‌سنگ‌هایی که از میلیاردها سال پیش در فضا سفر کرده‌اند، تا غول‌های گازی مانند Jupiter که سرنوشت دیگر سیارات را رقم زده‌اند، همه نشان می‌دهند که تاریخچه این منظومه، پیچیده‌تر و شگفت‌انگیزتر از آن چیزی است که تصور می‌کردیم.